O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

MATLAB ni ishga tushirish. MATLAB ni Windows operatsion tizimida instalyatsiya qilish vaqtida Пуск – Программы menyusida MATLAB belgisi o’rnatiladi. Shunday ekan, MATLAB ni Windows operatsion tizimida ishga tuыhirish uchun Пуск – Программы menyusida o’rnatilgan MATLAB belgisidan foydalanamiz.
MATLAB tizimining asosiy oynasi quyidagicha ko’rinishda bo’lib, quyidagi bo’limlardan iborat:

• 
  Sarlavha satri;
  
• 
  Asosiy mеnyular satri;
  
• 
  Uskunalar panеli;
  
• 
  Ishchi soha;
  
• 
  Buyruqlar ishchi varag’i;
  
• 
  Oxirgi yozilgan komandalar ro’yxati;
  
• 
  Holat satri.
  

Asosiy mеnyular satri quyidagi mеnyulardan iborat:

• 
  File — fayllar bilan ishlash menyusi;
  
• 
  Edit — tahrirlash menyusi;
  
• 
  View — uskunalar panelini chiqarish va yopish menyusi;
  
• 
  Web — Internet manbalari menyusi;
  
• 
  Windows — oynalar bilan ishlash menyusi;
  
• 
  Help — ma’lumotnoma menyusi;
  

Menyu buyruqlari:
Fayllar bilan ishlaydigan standart buyruqlarni o’z ichiga olgan File menyusining 1-bandi New buyrug’i bo’lib, unda M-file, Figure, Model, GUI bandlari mavjud.

• 
  New+M-file – yangi M-file yaratish
  
• 
  New+Figure – yangi figura(grafik oyna) yaratish
  
• 
  New+Model – yangi model yaratish
  

New+GUI – yangi FGI( Foydalanuvchining Grafikli Interfeysi) ni yaratish
Arifmеtik amallar:
Simvol Operatsiya Misol
+ Qo`shish 2+3
− Ayrish 2−3
∗ Ko`paytirish 2∗3
/ Bo`lish 2/3
Elementar algebraik funksiyalar

cos(x)	Kosinus	abs(x)	Absolyut qiymat
sin(x)	Sinus	sign(x)	Signumfunksiyasi
tan(x)	Tangens	max(x)	Maksimal qiymat
acos(x)	Arkkosinus	min(x)	Minimal qiymat
asin(x) atan(x)exp(x)	Arksinus ArktangensExponenta	ceil(x) floor(x)round(x)	Cheksiz qiymat (+∞) Cheksiz qiymat (−∞) Butun qiymatga yaxlitlash
sqrt(x)	Kvadrat ildiz ostida	rem(x)	Bo`linmaning qoldiq qiymati
log(x)	Natural logorifm	angle(x)	Fazoviy burchak
log10(x)	O`nlik logorifm

blanks(n) – n ta bo’shliq belgisidan iborat (ya’ni bo’sh) satrni qaytaradi
int2str(n) – butun sonni satrga aylantiradi
num2str(n) – Haqiqiy sonni satrga aylantiradi
deblank(s) – ko’rsatilgan s satrda keraksiz bo’shliqlarni olib tashlaydi
index(s,t) – ko’rsatilgan s satrda t satr osti birinchi marta paydo bo’ladigan pozitsiyani qaytarib beradi.
rindex(s,t) – ko’rsatilgan s satrda t satr osti oxirgi marta paydo bo’ladigan pozitsiya qaytariladi.
strcmp(s1,s2) – agar ko’rsatilgan ikkita s1 va s2 satrlari bir xil bo’lsa, 1 raqami qaytariladi. Aks holda 0 raqami qaytariladi.
strrep(s,x,y) – x satr ostining s satridagi barcha kirishlarini y satriga almashtiradi.
bin2dec(s) – satr ko’rinishida tasvirlangan ikkilik songa mos keluvchi o’nli sonni qaytaradi;
dec2bin(n) – berilgan manfiy bo’lmagan o’nli songa mos keluvchi ikkili sonni qaytarib beradi, satr ko’rinishida;
dec2hex(n) – berilgan manfiy bo’lmagan o’nli songa mos keluvchi o’n oltilik sonni satr ko’rinishida qaytarib beradi;
hex2dec(s) – satr ko’rinishida tasvirlangan o’n oltilik songa mos keluvchi o’nli sonni qaytarib beradi;e
str2num(s) – s satrni songa aylantiradi;
Sonlar ketma-ketligini matlab vositalari yordamida yaratish.
MATLABda ikki turdagi fayllar muhim ahamiyatga ega - kengaytirilgan mat . va m.
Birinchisi binar (qo’sh) fayllar bo’lib, ularda o’zgaruvchilarning qiymatlari saqlanadi, ikkinchisi fayl o’zida tekst fayllarini saqlab, ularda funksiya sistemasi va buyruqlarni aniqlaydigan tashqi programmalar mavjud. Funksiya va buyruqlarning katta qismi aynan shunga tegishli.
Ko’p darchali to’g’irlovchi –redaktor bo’sh oynada m–faylni redaktorlash uchun buyruqlar qatoridan Edit buyrug’ini yoki buyruqlar menyusidan File > New > M-fiLe tanlanadi.(23.1rasm).

1.1rasm– Ko’p darchali to’g’irlovchi –redaktor
SHundan keyin redaktor darchasida o’z faylini yaratish mumkin, hamda o’chirish va sozlash vositasidan foydalaniladi. Faylni o’chirishdan oldin uni menyu qatoridagi File redaktorning Save as buyrug’i orqali diskka yoziladi.
To’g’irlovchi –redaktor m–fayldan tekst kiritilayotganda programma kodini sintaksis tekshirishda ishlatiladi. Bunda quyidagi rangli ajratishlar ishlatiladi:
– dasturlash tilidagi kalit so’zlar — ko’k rang;
– operatorlar, konstantalar vao’zgaruvchilar — qora rang;

• 
  % belgidan keyingi kommentariy — yashil rang;
  
• 
  simvolli o’zgaruvchilar (apostrofdagi) — jigar rang;
  
• 
  sintaksis xatoliklar —qizil rang.
  

Rangli ajratish hisobiga sintaksis xatoliklar ehtimolligi keskin kamayadi.
To’g’irlovchi –redaktor orqali yaratilgan M–fayllar 2 sinfga ajratiladi: kirish parametrlariga ega bo’lmagan ssenariylar fayli va kirish parametrli funksiyalar fayli. Ssenariylar faylida script-fayldeb nomlangan. Ssenariylar faylibuyruklar seriyasining chikish va kirish parametrlarisiz yozuv bilan nomlanadi.U quyidagi strukturaga ega:
% asosiy kommentariy
% qo’shimcha kommentariy
Ssenariy -fayllarining asosiy xossalari:

1. 
   u kirish va chiqish argumentlariga ega emas;
   
2. 
   Ishchi sohadagi ma’lumotlar bilan ishlaydi;
   
3. 
   bajarish jarayonida kompilyasiya(quramalik)lanmaydi;
   
4. 
   Sessiyada ishtirok etaetgan to’la shunga o’xshash operatsiyalar ketma- ketligini fayl ko’rinishida ifodalaydi.
   

Quyidagi ssenariy –faylni qaraymiz (rasm. 1.2):

Rasm 1.2 – MATLABda ssenariy- fayl yaratish.
Bu erda birinchi 3 qator-komentariy (izox), qolganlari – fayl qobig’i.Rus tilida izox berish imkoniyatlariga e’tiboringizni qarating.Izohdagi% belgisi qatorning birinchi pozitsiyasidan boshlanishi kerak. E’tibor berish kerakki, bunday faylni dastlabki tayyorgarliksiz o’tkazib bo’lmaydi, ya’nifayl qobig’ida ishlatiladigan xmin i xmax o’zgaruvchilar qiymatlarini qo’shmasdan. Bu ssenariy fayllarining birinchi xossasi- ular ishchi zonasi ma’lumotlari bilan ishlaydi.Ssenariy fayllari nomini funksiya parametrlari sifatida ishlatib bo’lmaydi, negaki ular qiymatni qaytarmaydi. Aytish mumkinki, ssenariy fayllari MATLAB tilida programmalashning eng soddasidir. M-fayl–funksiyasi MATLAB tizimining programmalash tilining eng o’ziga xos ob’ekti xisoblanadi. Bir vaqtning o’zida u strukturaviy programmalash nuktai nazaridan mukammal modul xisoblanib, unda kirish va chikish parametrlari mavjud, xamda lokal o’zgaruvchili apparat ishlatiladi. Bitta chiqish parametrli modul strukturasi quyidagicha buladi:
Function var= f_name(_napametplarruyxati) 
%Asosiy komentariy
%Kushimcha (komentariy) izox
Istalgan ifodali fayl qobig’i
var=ifoda
M–fayl-funksiya quyidagi xossaga ega:
u function e’lon so’zi bilan boshlanadi, undan keyin o’zgaruvchiningnomi va chiqish parametrlarning ro’yhati ko’rsatiladi;
Funksiya o’z qiymatini qaytaradi va uni matematik ifodalardanomi (parametrlar ro’yhati) ko’rinishida ishlatish mumkin;
Fayl-funksiyaning qobig’idagi hamma o’zgaruvchilar local o’zgaruvchilardir, ya’ni faqat funksiyaning ichida o’rinli;
Fayl-funksiya mustaqil dasturiy modul bo’lib, boshqa modullar bilan
o’zining kirish va chiqish parametrlari orqali aloqada bo’ladi;
Fayl-funksiya Matlab tizimini kengaytirish vositasidir;
Fayl-funksiya kompelyasiya qilinadi va bajariladi, hosil qilinganmashina kodlari Matlab tizimining ishchi sohasida saqlanadi.
Oxirgi konstruksiya var = ifoda funksiya hisoblash natijasiga qaytish talab etilsa, kiritiladi. Kiritilgan fayl funksiya bitta chiqish parametrli funksiya uchun xarakterli.Agar chiqish parametrlari ko’p bo’lsa, ular kvadrat qavslarda function so’zidan keyin ko’rsatiladi. Bunda modul strukturasi quyidagi ko’rinishni oladi:
function [varl,var2....] = f_name(parametrlar ruyxati)
% Asosiy izox
%Ko’shimcha izox
var1=ifoda
var2=ifoda
1.1 Jadval.Kirish va chikish operatorlari