O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti adabiyotshunoslik kafedrasi “kitob tarixi” fanidan O’quv uslubiy majmua

Zardushtiylik dini miloddan avvalgi VI-V asrlarda yuzaga kelgan. Bu din Zaratushtra (ba’zi manbalarda Zardusht yoki Zardo‘st) nomi bilan bog‘liqdir. Zardushtning shaxsiyati to‘g‘risida ikki xil qarashlar mavjud. Ayrim tadqiqotchilar Zardushtni miloddan avvalgi 589-512 yillarda yashagan ilohiyotchi faylasuf, tabiatshunos va shoir deb hisoblaydilar. U Eronda yashagandir. Bunday fikr tarafdorlari zardushtiylik qadimgi Eronda keng tarqalgani va bu dinning muqaddas kitobi «Avesto» eron-pahlaviy tilida yaratilganligini asos qilib oladilar. Boshqa olimlar esa Xorazmni zardushtiylikning vatani deb hisoblaydilar. Ularning fikricha, birinchi marta muqaddas olov «Atarxurra» yongan joyning jo‘g‘rofiy o‘rni va iqlimining tavsifi Xorazmga to‘g‘ri keladi.

• Zardushtiylik dini miloddan avvalgi VI-V asrlarda yuzaga kelgan. Bu din Zaratushtra (ba’zi manbalarda Zardusht yoki Zardo‘st) nomi bilan bog‘liqdir. Zardushtning shaxsiyati to‘g‘risida ikki xil qarashlar mavjud. Ayrim tadqiqotchilar Zardushtni miloddan avvalgi 589-512 yillarda yashagan ilohiyotchi faylasuf, tabiatshunos va shoir deb hisoblaydilar. U Eronda yashagandir. Bunday fikr tarafdorlari zardushtiylik qadimgi Eronda keng tarqalgani va bu dinning muqaddas kitobi «Avesto» eron-pahlaviy tilida yaratilganligini asos qilib oladilar. Boshqa olimlar esa Xorazmni zardushtiylikning vatani deb hisoblaydilar. Ularning fikricha, birinchi marta muqaddas olov «Atarxurra» yongan joyning jo‘g‘rofiy o‘rni va iqlimining tavsifi Xorazmga to‘g‘ri keladi.

«Avesto» O‘rta Osiyo va Eron xalqlari hamkorligida vujudga kelgan diniy ta’limotlarning eng yuqori darajasi bo‘lgan zardushtiylik ta’limotining asosiy, muqaddas kitobidir. Zardushtiylik ta’limotining kurtaklari miloddan avvalgi ikki minginchi yillarga to‘g‘ri kelsa-da, uning to‘la shakllanishi va o‘z nomiga ega bo‘lishi fanda ko‘proq m.a. VI – V asrlar deb belgilab kelinadi. «Avesto»ning yozilishi ham m.a. VI asr degan qarash ustuvor. Uning muallifi zoroastrizm (zardushtiylik) ta’limotini mukammallashtiruvchisi Zardusht (Zaratushtra, Zardo‘st) ekani e’tirof qilingan. «Avesto» so‘zining lug‘aviy ma’nosi “ilm va ogohlik”dir. Uning yaratilgan joyi «Avesto»da zikr etilgan Tangri yaratgan birinchi kishvar Eron Vij – Xorazm hududidagi qadimgi davlat. Qadimiy O‘rta Osiyoda bunday olamshumul diniy ta’limotning vujudga kelgani bu yerda yashayotgan xalqlarning azaldan ne chog‘li katta ilmiy va ijodiy salohiyatga ega bo‘lganini ko‘rsatuvchi dalildir.

• «Avesto» O‘rta Osiyo va Eron xalqlari hamkorligida vujudga kelgan diniy ta’limotlarning eng yuqori darajasi bo‘lgan zardushtiylik ta’limotining asosiy, muqaddas kitobidir. Zardushtiylik ta’limotining kurtaklari miloddan avvalgi ikki minginchi yillarga to‘g‘ri kelsa-da, uning to‘la shakllanishi va o‘z nomiga ega bo‘lishi fanda ko‘proq m.a. VI – V asrlar deb belgilab kelinadi. «Avesto»ning yozilishi ham m.a. VI asr degan qarash ustuvor. Uning muallifi zoroastrizm (zardushtiylik) ta’limotini mukammallashtiruvchisi Zardusht (Zaratushtra, Zardo‘st) ekani e’tirof qilingan. «Avesto» so‘zining lug‘aviy ma’nosi “ilm va ogohlik”dir. Uning yaratilgan joyi «Avesto»da zikr etilgan Tangri yaratgan birinchi kishvar Eron Vij – Xorazm hududidagi qadimgi davlat. Qadimiy O‘rta Osiyoda bunday olamshumul diniy ta’limotning vujudga kelgani bu yerda yashayotgan xalqlarning azaldan ne chog‘li katta ilmiy va ijodiy salohiyatga ega bo‘lganini ko‘rsatuvchi dalildir.
• Manbalarda qayd etilishicha, «Avesto»ning to‘liq matni 21 nask (kitob)dan iborat bo‘lib, 12000 mol terisiga oltin harflar bilan yozib chiqilgan.

Mavzuni mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar:

• Mavzuni mustahkamlash uchun savol va topshiriqlar:
• Adabiyot fanining ta’lim bo‘g‘inlarida o‘qitilishidagi o‘ziga xosliklar haqida ma’ruza tayyorlang.
• Oliy ta’limda adabiyot tarixi fanining maqsadi va vazifalari nimalardan iborat?
• Mumtoz adabiyot tarixini davrlashtirish masalasini izohlang.
• Bugungi kunda adabiy manbani o‘rganishda qanday tamoyillarga asoslaniladi?
• Adabiyot tarixini o‘rganishning asosiy tamoyili nimadan iborat?