O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti

 
 
 

---

11 
1 – BOB. ISSIQLIK TA’MINOTI TIZIMLARI HAQIDA UMUMIY 
MA'LUMOTLAR. 
 
1.1.
ISSIQLIK TA’MINOTI ISITISH TIZIMLARI. 
Isitish asboblaridan binoga issiqlik oqimining tarqalishi konveksion va 
nurlanish vositasida uzatiladi. Xonalarning ichida turgan insonning sezgi 
organlariga ta'sir qiluvchi birinchi ko'rsatkich devorning ichki yu-zasidan 
tarqaladigan radiatsion haroratdir. Xona ichidagi havo harora-tining miqdori 
t
t
 
radiatsion harorat 
t
R
 
ni uzluksiz boshqarib turadi. Radiatsion harorat bu to'siq 
konstruksiyalarning ichki sirtlarining o'rtacha harorati bo'lib, bu harorat xona 
o'rtasidagi insonga nisbatan olinadi. 
Konvektiv isitish deb, 
xona havo haroratini 
hamisha radiatsion harorat-dan yuqori, ya'ni 
t>t
R
 
tarzda isitish uslubiga aytiladi. 
Agar 
t
R
>t
l
 
tengsiz-ligi hosil bo'lsa, ko'proq nurlanish yordamida isituvchi uskunalar 
tan-lab olinadi. Chunki nurlanish yordamida tarqaluvchi issiqlik oqimining ta'siri 
xona ichidagi havo harorati pasaygan taqdirda ham konvektiv issiqlikka nisbatan 
insonning sezgi organlariga yoqimli ta'sir ko'rsatadi. 
Konveksiya va nurlanish usuli yordamida xonalarni isitish maxsus tex-nik 
uskunalar yordamida amalga oshiriladi. 
Isitilishi lozim bo'lgan xonaga maxsus uskunalar orqali issiqlik qabul qilib 
olib borib tarqatish tizimlari 
isitish tizimlari 
deyiladi. 
Meva, ko'chat yetishtiruvchi va boshqa inshootlarning isitilishida sanoat 
inshootlaridan chiqindi sifatida tashlab yuborilayotgan issiqlikni, issiq suvlarni 
ishlatish masalasini yana bir issiqlik manbasi deb hisoblash mumkin. Bu 
masalaning yechimi to'g'ri va zukkolik bilan yechilsa shahar va qishloq-larning 
aholisini arzon, sifatli meva va sabzavot mahsulotlari bilan ta'minlash vazifasi 
tezlik bilan hal qihngan bo'lar edi. Yaqin davr ichida yer tagidan chiqayotgan issiq 
suvning energiyasini qishloq xo'jalik inshootlarida ishlatish mukammal va to'liq 
amalga oshirilsa qolgan barcha jabhalarda ishlatilayotgan issiqlik uskunalari, 
jihozlarining yangi turlarini ishlab-chiqarishga tatbiq etish zamon talabi desa 

---

12 
bo'ladi. Ammo bu masalaning salbiy tomoni shundan iboratki, yer tagi issiqlik 
suvini yuqorida ko'rsatilganidek o'z o'rnida ishlatish uchun yangi zanglamas 
materialdan tayyorlangan quvurlarni ishlab chiqarish talab qilinadi, ya'ni 
polimerdan yasalgan quvurlarni isitish tizimlarida tatbiq qilinishi bunga misol 
bo'ladi. 
Yaqin muddat oralig'ida isitilayotgan binolar ichidagi havo haroratini to'liq 
avtomatlashtirib boshqarish davri boshlandi hamda Respub-likamiz sanoati bu 
borada sodda, ishonchli va arzon narxli xona ichiga issiqlik beruvchi, boshqarib 
turiluvchi asbob-uskunalar chiqara boshlashiga ishonch hosil qilamiz. 
Elektron-hisoblash texnikasining rivojlanishi isitish tizimlari va ularning 
hisobi turlarini osonlashtiradi. Har qanday hisob bilan band bo'luvchi muhandislar 
uchun boshqacha, yana ham zarur bo'lgan maqsadlar ustida ishlashga imkon 
yaratiladi. Xuddi shunday, ammo unchalik darajada to'liq bo'lmagan umumiy 
yo'nalishlar jarayoni isitish tizimlarining rivojlanishiga yo'l ochib beradi. Bu 
sohadagi izlanishlar isitish tizimlarining tezroq mukammallashishiga, tejamkorlik 
bilan energiya vositalarini ishlatishga olib keladi. 
Isitish tizimining asosiy konstruktiv elementlari uch turga bo'linadi: 
1. Issiqlik manbai - issiqlik hosil qiluvchi element (qozon). 
2. Issiqlik tashuvchi - issiqlik manbasidan isituvchi asboblarga issiqlikni
tashuvchi element (issiqlik tashuvchi quvurlar). 
3. Isitish asbobi - xona ichiga mo'ljallangan issiqlik tarqatuvchi element (1-
rasm). 
Issiqlik tashuvchilar, moddalar quvurlararo harakatda bo'lib ular suyuq va 
gaz holatida bo'ladi. Bunday issiqlik tashuvchilar sifatida suv va boshqa 
suyuqiiklar, gaz bo'lmasa bug', havo gaz ishlatilib, bular 
issiqlik tashuvchi 
deb 
ataladi. 
Isitish tizimlari va asboblari oldidagi asosiy vazifa shundan iboratki, bu 
qurilmalar binolardagi har bir xonaga avval hisoblangan issiqlik miqdorini berishi 
kerak. Bu issiqlik miqdorini har bir bino uchun qishki davrining eng sovuq 
davridagi tashqi havoning hisobiy harorat miqdori t
(h
uchun xonalarning issiqlik 

---

13 
balansi hisoblanib, bu tenglik uchun isitish tizimini hisobiy issiqlik quvvati 
aniqianadi. Har qanday qurilma yoki uskunalar oldiga qo'yilgan talablar qatori 
isitish tizimlariga ham ayrim ma'lum darajadagi quyidagi talablar qo'yiladi: 
1. Sanitariya-gigiyenik 
talab. 
Bunda to'siq konstruksiyalarning ichki sirtini 
va ichki havo haroratini talab etilgan darajada xona tarxi va balandligi bo'yicha 
havo harakatini ruxsat etilgan ko'rsatkichda va isitish asboblarining sirt haroratini 
cheklangan chegarada ushlash kerak bo'ladi. 
2. Iqtisodiy 
talab. 
Bunda isitish tizimlari uchun sarf bo'ladigan metall 
miqdorini va ishlatish jarayonida issiqlik energiyasini iloji boricha tejash talab 
etiladi. 
3.