О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti о‘zbek tili о‘qitishning amaliy metodikasi

 
Ikkinchi darajali bo’laklar 
1-topshiriq. 1-ish
. Hol va uning ma‘no guruhlarini berilgan jadvaldan foydalanib 
sharhlashga harakat qiling. 
t/r 
Holning 
ma‘no 
turlari 
Izohi 
So’rog’i 
Shakllar 
Misollar 
1. 
Ravish holi 
Fe‘l kesimdan 
Qanday? 
Ravish, -ib, 
Tez o’qidi, yugurib 

---

anglashilgan 
harakatning qay 
tarzda 
bajarilishini 
ifodalaydi. 
Qanday qilib? 
Qay holda? 
taqlid so’zlar 
keldi, g’ir-g’ir esdi 
2. 
O’rin holii 
Kesimdan 
anglashilgan 
harakat-
holatning 
bajarilish 
o’rnini 
bildiradi. 
Qayerda? 
Qayerdan? 
Qayerga? 
O’rin oti+da, 
dan; o’rin 
ravishi+ga 
sari, tomon, 
+ga qarab 
Bozordan oldim. 
Boqqa chiқqdim. 
Dala tomon ketdi. 
Dalaga qarab ketdi. 
3.. 
Payt holi 
Fe‘l kesimlan 
anglashilgan 
harakat-
holatning 
bajarilish 
paytini 
bildiradi. 
Qachon? 
Qachongacha? 
Qachondan? 
Qachonday? 
Qachondan 
buyon? 
Payt oti+da, 
+dan, payt 
ravishi+gacha, 
+guncha 
Tongda, ayozda, 
hozirdan, tayyorlan. 
Hozirgacha 
o’tiribdi. 
Charchaguncha 
ishla. 
4. 
Sabab holi 
Fe‘l kesimdan 
anglashilgan 
harakat-
holatning 
bajarilish yoki 
bajarilmaslik 
sababini 
bildiradi. 
Nimaga? 
Nima uchun? 
Nima sabab? 
-ligi (sababli, 
uchun, 
tufayli), -
ligidan, -ib 
Yaxshi 
o’qiganligidan 
institutga kirdi. 
5. 
Maqsad 
holi 
Fe‘l kesimdan 
anglashilgan 
harakat-
holatning 
bajarilish 
maqsadini 
bildiradi. 
Nima 
maqsadda? 
Nima uchun? 
-gani, -sin 
deb, -(i)sh 
maqsadida; 
uchun 
O’qigani ketdi. 
O’qish maqsadida 
ketdi. 
2-ish. 
Holning har bir ma‘no turini qatnashtirib ikkitadan gap yozing. 
3-ish. 
Ikki guruhga bo’linib sabab (1-guruh) va maqsad (2-guruh) hollariga kim ko’p 
gap tuzish bo’yicha musobaqalashing. 
2-topshiriq. 
Berilgan so’roqlarga javob bo’ladigan so’zlar topib, gaplar tuzing: 
Qachon, qayerdan, qayerga, qanday, nima qildim? 
3-topshiriq. 
Quyidagi shakllar yordamida hol ishtirok etgan gaplar tuzing: o’rin 
oti+da, o’rin ravishi+dan, +ga, sari, tomon, +ga qarab. 
4-topshiriq. 
Berilgan so’roqlarga javob bo’ladigan so’zlar topib, gapni 
shakllantiring. 
1. Nimani, qachon, kimga, nima qildim? 2. Nimani, qachon, kimdan, nima qildim? 
5-topshiriқ. 
Berilgan maqolning mazmunini so’zlab bering, unda ishtirok etgan 
to’ldiruvchilarni topib, turini aniqlang: Soyning suvini bahor toshiradi, odam aqlini bilim 
oshiradi. (Maqol) 
6-topshiriq. Berilgan gaplardan to’ldiruvchilarni toping va tahlil qiling. 
1. Elbek qiziqarli kitob o’qidi. 2. Shahzod ariq bo’yiga charxipalak o’rnatdi. 3. 
Otabek maktab hovlisiga ko’chatlar o’tqazdi. 4.Tinglamasa o’zgalar agar, o’z-o’zimga she‘r 
o’qiyman men. (A.Oripov) 

---

7-topshiriq. 1-ish. 
Sifat, son, sifatdosh, taqlid so’z, modal so’zlarni to’ldiruvchi 
vazifasida keltirib gaplar yozing. 
2-ish. 
Gaplarni sintaktik tahlil qiling. 
8-topshiriq. 
Berilgan gaplardan kelishik qo’shimchali vositali to’ldiruvchilarni 
aniqlab, ularni ko’makchili qurulma shaklida yozing. 
1. Bu kitobni ukamga oldim. 2. Kechada o’tmish voqealaridan bahs ketdi. 3. Xat 
qizil qalamda yozilgan edi. 4. Sayohat vaqtida ko’rganlarimdan batafsil gapirdim. 
9-topshiriq. 
Maqolni o’qing, ma‘nosini izohlang. Maqoldan aniqlovchilarni topib 
turini ayting: Yaxshi so’zga uchar qushlar el bo’lar, yomon so’zga pashsha kuchi fel bo’lar.