O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti

TABIATDAN FOYDALANISHNING ASOSIY 
TURLARI VA YO‘NALISHLARI 
Mavzuning asosiy maslalari 
Tabiatdan foydalanish tarmoqlarining asosiy guruhlari. 
Insonning tabiatga ta’siri turlari. 
Tabiatdan foydalanish tarmoqlarining asosiy guruhlari.
Tabiatdan foydalanish usuli va tabiat bilan bo‘lgan aloqaning 
sajiyasi va ahamiyati shu usulga bog‘liq holda xo‘jalik 
faoliyatining har bir turi uchun har xildir. Ayni paytda, tabiatdan 
foydalanishning tabiatni muhofaza qilish va tabiiy resurslarni 
qayta tiklashga doir tadbirlar majmuasi ham turli xildir. Tarmoqlar 
bo‘yicha mehnat taqsimoti shu tadbirlarning aynan tarmoqlar 
doirasida shakllanishiga imkon beradi va ko‘pgina hollarda 
tabiatni muhofaza qilish va tabiiy resurslardan oqilona 
foydalanishga doir muammolarning mavjudligi va mohiyatini 
belgilaydi. 
Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, landshaft (geosistema) 
doirasida amalga oshiriladigan tabiatdan foydalanish ijtimoiy 
ishlab chiqarish va tabiiy muhit ta’siri hamda modda almashuvini 
amalga oshishining asosiy shaklidir.
Tabiatdan foydalanish – turli faoliyatlar majmuasi bo‘lib, 
pirovardida atrof muhitga ta’sir ko‘rsatadigan hamda sanoat, 
qishloq xo‘jaligi, noishlab chiqarish tarmoqlarining rivojlanishi 
bilan bog‘liq bo‘lgan xo‘jalik tadbirlarining keng tizimidir.
Tabiatdan foydalanishni asosiy yo‘nalishlari va turlariga 
ko‘ra tasniflarni ishlab chiqishning murakkabligi tabiatdan 
foydalanishning 
barcha 
yo‘nalishlari 
va 
turlari 
o‘zaro 
44 
81 

---

Hozirgi paytda 
atrof muhitni muhofaza qilish
– tabiiy 
resurslardan oqilona foydalanish, qayta tiklash va muhofaza 
qilishga, tabiiy muhitni kishilarning hozirgi va kelgusi 
avlodlarining moddiy va ma’naviy ehtiyojlarini qondirish 
maqsadlarida tabiiy muhitni ifloslanish va buzilishdan himoya 
qilishga qaratilgan xalqaro, davlat va ijtimoiy tadbirlar tizimidir. 
Atrof muhitni muhofaza qilishni tabiiy resurslardan 
foydalanishga batamom barham berish y‘oli bilan amalga oshirib 
bo‘lmaydi, zero har qanday mamlakat aholisining hayot 
sharoitlarini va me’yordagi faoliyatini ta’minlash oziq-ovqat 
mahsulotlari, suv, kiyim-kechak, uy-joy, transport, aloqa vositalari 
bilan doimiy ravishda ta’minashni talab qiladi. Binobarin, tabiatni, 
hozirgi atrof muhitni muhofaza qilish tabiatdan doimiy ravishda 
foydalanish jarayonida amalga oshirilishi lozim.
Tabiatdan foydalanishning hozirgi amaliyoti tarixan sinab 
ko‘rish va xatolar metodi bo‘yicha shakllangan. Inson biror-bir 
hududni o‘zlashtirish davomida o‘zining ehtiyojlari uchun 
o‘simliklar va hayvonlarni ularning eng chidamli va 
mahsuldorlarini tanlagan holda moslashtirgan.