O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti neft va gaz fakulteti

2.7. Ceparatorlar va ajratgichlarning maqbul konstruktsiyalari 

Gazni  qazib  chiqarish,  tayyorlash,  tashish  va  saqlashda  turli  xil  toifaga 

mansub  separatorlardan  (gazli,  suyuq  va  qattiq  fazalarni  ajratish  uchun) 

foydalaniladi. 

Ba’zi  hollarda  separatorlar  suyuqlik  va  gazni  ajratishda  qo‘llaniladi, 

masalan,  neftni  yo‘ldosh  gazdan  yoki  siqilgan  havoni  kompressor  moyidan 

separatsiyalashda  foydalaniladi.  Bu  guruh  separatorlarini  trap  yoki  gravitatsion 

separatorlar  deb  ataladi.  Traplarda  suyuqlik  va  gazni  ajratish  asosan  gravitatsiya 

kuchlari  hisobiga  bo‘ladi.  ba’zan  trap  konstruksiyasiga  otboyka  va  koagulyatsiya 

qurilmasi  qo‘shiladi.  Bunda  traplarning  samarador-ligi  bir  qancha  ortadi, 

separatsiyalanayotgan  zarralarga  ta’sir  qiluvchi  gravitatsiya  kuchlariga  inersiya 

kuchlari  qo‘shiladi.  Biroq  traplardagi  separatsiya  samaradorligi  kam  hollarda  80-

85% dan oshadi. 

Gazni suyuqlikdan separatsiyalashda (90-99% gacha) yuqori samaradorlikni 

ta’minlash  zaruriyati  tug‘ilganda,  texnologik  qurilmada  reagentlar,  absorbent, 

yuvuvchi  suyuqlikni  isrof  bo‘lishini  oldini  olish  maqsadida  gazsimon  suyuq 

separatorlari-dan  foydalaniladi.  Gaz  oqimidagi  suyuqlik  tomchilarini  cho‘ktirish 

jarayonida  gazsimon  suyuq  separatorlardagi  separatsiya-lanayotgan  tomchilarga 

markazdan qochma va inersiya kuchlari bilan bir qatorda gravitatsiya kuchlari ham 

ta’sir ko‘rsatadi. 

Gazsimon  suyuq  separatorlarining  traplardan  farqi  quyidagicha:  gazsimon 

suyuq  separatorlarda  gaz  miqdori  yuqori  yoki  gaz  omili  gazsimon  suyuq  tizim 

qayta  ishlansa, traplarda  esa –  gaz  miqdori  yoki gaz omili past  bo‘lgan  gazsimon 

suyuq tizimi qayta ishlanadi. 

Tashishga  mo‘ljallangan  gazni  tozalashda  qo‘llaniladigan  keyingi  guruh 

separatorlarini  «quruq»  va  «ho‘l»  changyutgichlar  yoki  skrubberlarga  sinflash 

mumkin. 

---

52 

 

Gaz-suyuqlik-suyuqlik tizimini ajratish uchun alohida guruh separatorlaridan 

foydalaniladi.  Ular  uch  fazali  separatorlar  yoki  suyuqlik  ajratgichlar  deb  ataladi. 

Gazni  tayyorlash  qurilmalaridagi  turli  suyuqlik  va  reagentlarni  saqlash,  to‘kish, 

to‘ldirish  va  aralashtirish  uchun  qo‘llaniluvchi  texnologik  hajmlar  separator 

guruhiga kiradi. 

Separatorlar quyidagi talablarga javob berishi kerak: 

–  gazli  oqimdan  suyuqlikning  asosiy  oqimini  yo‘qotish  uchun  yetarlicha 

birlamchi separatsiya seksiyasiga ega bo‘lishi; 

–  gazli  oqimdan  suyuqlikni  samarali  yo‘qotilishini  ta’min-lash  uchun 

suyuqlik bo‘yicha yetarlicha samaradorlikka ega bo‘lish; 

–  og‘irlik  kuchi  ta’sirida  suyuqlikning  asosiy  massasini  cho‘kishini 

ta’minlash  uchun  yetarlicha  uzunlik,  balandlik  yoki  hajmga,  ayniqsa,  suyuqlikni 

tiqinli kirish rejimiga ega bo‘lish; 

–  gazsimon  suyuq  oqimning  turbulentligini  pasaytirish  uchun  muhit  va 

qurilma;  

–  separatsiyalangan  gazli  oqimdan  suyuqlik  tomchilarini  oqizishni 

pasaytirish uchun samarali skrubber nasadkalariga ega bo‘lishi;  

–  yetarli  miqdorda  qulf  va  boshqarish  armaturalari,  KIP,  avtomatika  va 

telemexanika asboblariga ega bo‘lishi kerak. 

Separatorlarni  loyihalashtirish  va  ishlatishda  quyidagi  hisoblashlar  amalga 

oshiriladi: 

–  konstruksion  (devor  qalinligi,  ishchi  bosim,  uzel  va  detallar  gabaritlari 

hisobi); 

– texnologik (samaradorlik hisobi); 

– gidravlik (bosim yo‘qotish hisobi).