O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi davlat universiteti

23-rasm. Turistik mahsulotning hayot sikli 
 
Turistik  korxona  muayyan  mahsulotni  o‟z  maqsadli  auditoriyasiga  taklif 
qilgan  payt  mahsulotni  bozorga 
kiritish
  bosqichining  boshlanishi  hisoblanadi.  Bu 
bosqich  asosan  mahsulotni  sotish  sur‟atining  pastligi  va  buning  oqibati  o‟laroq 
daromadning yo‟qligi yoki ozligi bilan tavsiflanadi. Odatda, firma xodimlari yangi 
mahsulotdan foydalanishda jiddiy qiyinchiliklarga duch keladilar, infratuzilma esa 
tanlangan  mijozlarning  ehtiyojlariga  lozim  darajada  moslashtirilmagan  bo‟ladi. 
Mahsulotni  bozorga  kiritish  bosqichida  marketing  harajatlari  ko‟payishi 

---

111 
 
muqarrardir.  Ayni  hol  potenstial  iste‟molchilarning  mahsulot  haqida  xabardorlik 
darajasini oshirish borasidagi sa‟y-harakatlar bilan bog‟liq.  
Ayni  paytda  mazkur  bosqichda  firmaning  asosiy  ustunligi  raqobat  deyarli 
mavjud emasligi bilan belgilanadi.  
Mahsulotni  bozorga  kiritish  bosqichining  uzun-qisqaligi  mahsulot  sifatiga, 
uning  iste‟molchilar  ehtiyojlari  bilan  muvofiqligiga,  to‟g‟ri  tanlangan  marketing 
strategiyasiga va uning izchil amalga oshirilishiga qarab har xil bo‟lishi mumkin. 
O‟sish 
bosqichi sotuvlar hajmi jadal sur‟atlarda ko‟payishi va buning oqibati 
o‟laroq daromadning oshishi bilan tavsiflanadi. Garchi marketing harajatlari ancha 
yuqori darajada qolsa-da, firma harajatlarining umumiy miqdorida ularning ulushi 
sezilarli darajada kamayadi. 
Yetuklik
  bosqichi  sotuvlarning  o‟sish  sur‟atlari  pasayishi  va  uning 
barqarorlashuvi bilan tavsiflanadi. Buni bir qancha omillar bilan izohlash mumkin: 

 
mijozlarning ehtiyojlari o‟zgargani bilan; 

 
bozorga yangi, yanada mukammalroq mahsulotlar chiqarilgani bilan; 

 
raqobat kuchaygani bilan; 

 
kapitalni  yanada  samaraliroq  joylashtirish  uchun  yangi  imkoniyatlar 
paydo  bo‟lishi  natijasida  mahsulot  firma  uchun  lozim  darajada  rentabel  bo‟lmay 
qolishi mumkin. 
Tanazzul
  bosqichi  turizm  sohasi  mazkur  mahsulotga  to‟ya  boshlagan  davr 
kelganini anglatadi. Sotuvlar hajmlarining izchil pasayishi va olinayotgan daromad 
miqdorining  kamayishi  yuz  beradi.  Turistik  mahsulotning  tanazzul  bosqichiga 
o‟tishi bir qancha sabablar bilan belgilanishi mumkin. Birinchidan, bozorda yangi 
mahsulotlar  paydo  bo‟lgani  bilan.  Ikkinchidan,  mazkur  mahsulot  qondirishi 
mumkin  bo‟lgan  ehtiyoj  yo‟qolgani  bilan:  masalan,  ochiq  suv  havzalarida 
cho‟milishni  xush  ko‟radigan  odamlar  turizm  va  dam  olish  sohasida  o‟z 
qiziqishlarini  o‟zgartirganlar,  xususan  ularni  ekzotika  (Karib  orollari,  Sharqiy 
Afrika,  Hind  okeani  orollari)  ko‟proq  qiziqtira  boshlagan.  Biroq  mazkur  bosqich 
ancha  uzoq  davom  etishi  mumkin.  Raqobat  tazyiqi  susayishi  natijasida  turistik 
korxonada  marketing  uchun  harajatlarni  yuqori  darajada  quvvatlash  zaruriyati 
yo‟qoladi,  ba‟zi  hollarda  esa  hatto  narxlarni  oshirish  uchun  imkoniyat  paydo 
bo‟ladi.  Ammo  bu  mazkur  mahsulot  korxona  uchun  foydali  ekanligidan  dalolat 
bermaydi, chunki tanazzul bosqichida sotuvlar hajmi haddan tashqari past bo‟ladi. 
Shu tufayli ham mahsulotni takomillashtirish va diversifikastiya qilish, shuningdek 
sotuvlarni  rivojlantirish  bo‟yicha  to‟g‟ri  siyosat  yangi  ehtiyojlarga  moslashish 
imkonini  beradi.  Masalan,  talabni  jonlantirish  bo‟yicha  tegishli  siyosat  ko‟pincha 
ba‟zi bir kurort zonalari va dam olish bazalariga ikkinchi nafas hadya etadi.  
 
 
 
 
 
 
 

---

112