O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti

2. Davlat qarzi:
- ichki obligatsiyalar davlatlar
- davlatning tashqi qarz majburiyatlari.


3.3 Byudjetlarni muvozanatlash.

Muvozanat printsipi byudjet xarajatlarining hajmi byudjet daromadlarining umumiy hajmiga va uning taqchilligini moliyalashtirish manbalaridan tushumlarga mos kelishini anglatadi. Byudjetni tuzish, tasdiqlash va ijro etishda vakolatli tashkilotlar byudjet taqchilligi hajmini minimallashtirish zaruratidan kelib chiqishi kerak. Daromad va xarajatlarning tengligiga erishish nihoyatda qiyin. Odatda byudjet daromadlari uning xarajatlaridan oshib ketadi va aksincha.

Byudjet profitsiti - daromadlarning xarajatlardan oshib ketishi.

Byudjet taqchilligi - xarajatlarning daromaddan oshib ketishi.

Byudjet taqchilligiga kelsak, bu moliyaviy hodisa ekanligini doimo yodda tutishingiz kerak, bu favqulodda, favqulodda hodisalar toifasi bilan bog'liq emas. V zamonaviy dunyo o'z tarixining ma'lum davrlarida byudjet taqchilligiga duch kelmagan davlatlar yo'q.Uni qoplash uchun davlat quyidagi usullardan foydalanishi mumkin:
- kattalashtirish; ko'paytirish pul massasi muomalada (emissiya)
- davlat kreditlarini berish
- soliq yukining ortishi
- tashqi kreditlar olish

Pul emissiyasi xususiy investitsiyalar hajmiga salbiy ta'sir ko'rsatmaydi, chunki bu bank foiz stavkasining pasayishiga olib keladi. Biroq, bu usul iqtisodiyotda inflyatsiya tendentsiyalarining kuchayishiga olib keladi.

Davlat kreditlarini berish byudjet taqchilligini qoplashning inflyatsion bo'lmagan usuli bo'lib, bu uning shubhasiz afzalligi hisoblanadi. Shu bilan birga, uning ikkita jiddiy kamchiliklari bor:

1. Davlat qimmatli qog’ozlarini chiqarish foiz stavkasining oshishiga olib keladi, bu esa xususiy tadbirkorlikning investitsiya faolligini pasayishiga olib keladi.

2.Hukumatni sotib olish qimmat baho qog'ozlar, jismoniy shaxslar nafaqat o'z jamg'armalarini, balki iste'molga ketishi mumkin bo'lgan daromadlarning bir qismini ham sarflaydi, bu esa yalpi talabning pasayishiga olib keladi.
Soliqlarning oshishi ham iste'molchi, ham investitsiya talabi uchun aniq salbiy. Faqat o'ta yuqori daromadning oshishi ijobiy ta'sir ko'rsatishi mumkin.Tashqi kreditlarga kelsak, bu yo‘l mamlakat tashqi qarzining oshishiga olib keladi.Byudjet taqchilligi muammosi davlat qarzi muammosi bilan chambarchas bog'liq. Bu davlat tomonidan o'z xarajatlarini qoplash uchun, odatda, kreditlar berish orqali qo'shimcha mablag'larni vaqtinchalik safarbar etishdir.

Davlat qarzining summasi to‘lanmagan kreditlar va ular bo‘yicha to‘lanmagan foizlar bo‘yicha davlat qarzining umumiy summasiga teng.

Birinchidan, taqchillik iqtisodiyotni rivojlantirishga yirik davlat investitsiyalarini kiritish zarurati bilan bog'liq holda yuzaga kelishi mumkin. Bunda u ijtimoiy jarayonlarning inqirozli kechishini emas, balki davlat tomonidan tartibga solishni aks ettiradi iqtisodiy sharoitlar, ijtimoiy ishlab chiqarish tarkibida progressiv siljishlarni ta'minlash istagi.

Ikkinchidan, taqchillik favqulodda vaziyatlar (urushlar, yirik tabiiy ofatlar va boshqalar) natijasida, oddiy zaxiralar yetishmay qolganda va alohida turdagi manbalarga murojaat qilish kerak bo'lganda paydo bo'ladi.

Uchinchidan, byudjet taqchilligi iqtisodiyotdagi inqirozni, uning inqirozini, moliya-kredit munosabatlarining samarasizligini, hukumatning mamlakatdagi moliyaviy ahvolni nazorat qila olmasligini aks ettirishi mumkin. Bunday holda, tanqislik o'ta tashvishli hodisa bo'lib, nafaqat shoshilinch va samarali iqtisodiy choralarni, balki tegishli siyosiy qarorlarni ham talab qiladi.

Iqtisodiyoti jadal rivojlanayotgan, barqaror, eng muhimi, samarali xalqaro aloqalarga ega mamlakat uchun byudjet taqchilligi dahshatli emas. Biroq, shu bilan birga, byudjet taqchilligi miqdori salbiy sifatga aylanmasligi kerak, ya'ni. davlat tomonidan qarzga olingan moliyaviy resurslar miqdori mamlakat iqtisodiyoti, soliq to'lovchilar uchun og'ir yuk bo'lmasligi, ijtimoiy dasturlarning qisqarishi bilan birga bo'lmasligi kerak.

Xulosa.

Byudjet tizimi davlatning asosiy moliyaviy rejasi, moliyaviy resurslarni to'plashning asosiy vositasi bo'lib, siyosiy hokimiyatga hokimiyatni amalga oshirish uchun real imkoniyat beradi, davlatga real iqtisodiy va siyosiy kuch beradi. Bir tomondan, byudjet hokimiyatning bir tarmog'i tomonidan ishlab chiqilgan va boshqasi tomonidan tasdiqlangan hujjatlar to'plami bo'lib, ancha utilitar funktsiyani bajaradi - u davlat tomonidan tanlangan boshqaruv uslubini belgilaydi. Hokimiyat tomonidan amalga oshirilayotgan iqtisodiy siyosatga nisbatan byudjet hosila mahsulot bo'lib, u butunlay jamiyat rivojlanishining tanlangan variantiga bog'liq va mustaqil rol o'ynamaydi.

Shu bilan birga, davlat uchun zarur bo'lgan moliyaviy resurslar hajmini va amalda mavjud zaxiralarni ko'rsatadigan byudjet mamlakatning soliq iqlimini belgilaydi, ya'ni xarajatlarning aniq yo'nalishlarini belgilovchi byudjetdir. foiz tarmoqlar va hududlar bo‘yicha xarajatlar davlat iqtisodiy siyosatining aniq ifodasidir. Byudjet orqali milliy daromad va yalpi ichki mahsulotni qayta taqsimlash amalga oshiriladi. Shunday qilib, asosiyni birlashtirgan byudjet moliyaviy toifalar(soliqlar, davlat kreditlari, davlat xarajatlari) har qanday davlatning moliyaviy tizimining etakchi bo'g'ini bo'lib, har qanday zamonaviy jamiyatda muhim iqtisodiy va siyosiy rol o'ynaydi.
So'nggi o'n yil ichida Rossiya Federatsiyasining byudjet tizimi Rossiyada boshqaruvning sotsialistik usulidan boshqaruv uslubiga o'tish sharoitida ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarning beqarorligi tufayli doimiy ravishda o'zgarib turdi. bozor munosabatlari... Rossiyaning byudjet sohasidagi mavjud vaziyat byudjetlarni shakllantirish, byudjet resurslarini taqsimlash va byudjet daromadlarini to'ldirish uchun mas'ul bo'lgan boshqaruv organlari o'rtasidagi byudjet munosabatlari tizimida davlatning tartibga soluvchi rolini kuchaytirish zarurligini ko'rsatadi. Bu, bir tomondan, bozor munosabatlari sharoitida davlatning iqtisodiy jarayonlarga ta’sir ko‘rsatish imkoniyatlarining torayganligi bilan bog‘liq. Boshqa tomondan, iqtisodiyot va hududiy sub'ektlarning ijtimoiy sohasini davlat tomonidan tartibga solishning eng muhim vositalari sifatida byudjetlarning roli va ahamiyati sezilarli darajada oshib bormoqda.

Davlatning byudjet tizimi iqtisodiy asos infratuzilmasining bir qismi bo'lib, uning ta'siriga bo'ysunadi. Bazaning o'zgarishi va o'zgarishi byudjet tizimining o'zgarishiga va uning funktsiyalarini moslashtirishga olib keladi. Hozirgi vaqtda davlat sektoridagi asosiy muammolar:

- barcha darajadagi byudjetlar va davlat byudjetdan tashqari jamg'armalarining balansi;

- byudjet federalizmini, byudjet resurslarini va byudjet jarayonini tartibga solish tizimini takomillashtirish;

- maqsadli, iqtisodiy va moliyaviy nazorat tizimini mustahkamlash samarali foydalanish byudjet tizimining barcha darajadagi byudjet mablag'lari;

- byudjetlarni shakllantirish va byudjet mablag'larini taqsimlashning uslubiy yondashuvlari, usullari va usullarini ishlab chiqish.

Byudjet tizimini isloh qilish to‘plangan tajribani idrok etish, evolyutsion jarayonlarni aniqlash va o‘rganish, ishlab chiqilgan tamoyillar, usullar va usullarni umumlashtirish hamda ularni byudjet tizimi va byudjet jarayoni amaliyotiga joriy etishni taqozo etadi.

Adabiyotlar ro'yxati.

Rossiya Federatsiyasining Byudjet kodeksi. Rossiya Federatsiyasi Davlat Dumasi tomonidan qabul qilingan va 1998 yil 17 iyulda Rossiya Federatsiyasi Federatsiya Kengashi tomonidan tasdiqlangan.

Rossiyaning byudjet tizimi. - Ta'lim. Universitetlar uchun / Ed. Prof. G.B. Polyak. - M.: Birlik-DANA, 2005. -540p.
Belyaev Yu.A. Mahalliy davlat hokimiyati organlari moliyasi, 1997 yil, 11-son
Baliqoev V.Z. General iqtisodiy nazariya: iqtisodiy mutaxassisliklarga o'qiyotgan talabalar uchun darslik / Balikoev V.Z. - 10-nashr, rev.-Moskva: Omega-L; Novosibirsk: Sibir shartnomasi, 2007.-732s.
A.M.Godin, I.V.Podporina Rossiya Federatsiyasining byudjet va byudjet tizimi: darslik / Godin A.M., Podporina I.V. - M.: "Dashkov va Ko" nashriyot va savdo korporatsiyasi, 2002. - 340c.
Dementyev D.V. Rossiyaning byudjet tizimi.- Novosibirsk, 2005.- 126p.
Dyubin V.V. Rossiya Federatsiyasining byudjet tizimi: universitetlar uchun darslik, Petrozavodsk, 2003. 118p.
Moliya jurnali № 11, 2006 yil
2004-2006 yillarda Rossiya Federatsiyasida byudjet jarayonini isloh qilish kontseptsiyalari. Rossiya Federatsiyasi Hukumatining 05.22.04 yildagi qarori. № 249.
Kudrin A.L. federal byudjet - davlat siyosatini amalga oshirishning eng muhim vositasi / Moliya No 1, 2005 y. 3.
Rossiya Federatsiyasi Moliya vazirligining rasmiy ma'lumotlari, www. Minfin.ru
Rasmiy yuridik veb-sayti ConsultantPlus www.consultant.ru
Polyak G.B. Rossiyaning byudjet tizimi: universitetlar uchun darslik / Polyak GB-M: UNITI nashriyoti, 2000. - 539p.
Rudenko V.I. Moliya. Pul aylanmasi... Kredit: Ma'ruza matni. / Av.-komp. Rudenko V.I.: 3-nashr. - Rostov n / a: Feniks, 2006.-224s.
Ryaskova M.V. Fiskal siyosat davlat tomonidan tartibga solish quroli sifatida. - M .: TEIS, 2005 yil.
15.08.96 yildagi 115-FZ-sonli "Rossiya Federatsiyasining byudjet tasnifi to'g'risida" Federal qonuni.
Moliya. - Universitetlar uchun darslik / Ed. prof. M.V. Romanoveniy, prof. O.V. Vrublevskaya, prof. B.M. Sabanti. - M .: "Perspektiv" nashriyoti, 2006. - 520C.
Moliya. -Universitetlar uchun darslik. / Ed. L.A. Drobozina / M., Birlik, - 2005 .-- 528 pp.
2005 yil 22 dekabrdagi 176-FZ-sonli Federal qonuni "Rossiya Federatsiyasining byudjet tasnifi to'g'risida" Federal qonuniga va Rossiya Federatsiyasining Byudjet kodeksiga o'zgartirishlar kiritish to'g'risida.«Iqtisodiyot va hayot» 2006 yil iyuldagi 29-son.Yandiev