O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi davlat universiteti

Ko‘chish.

  Ko‘chish  tushunchasi  VII  sinf  fizika  kursida  birinchi  marta  o‘qitiladi.  VI  sinfda 

mexanika  elementlarini  o‘rganishda  bosib  o‘tilgan  yo‘l  tushunchasi  kiritiladi.  Ko‘chish  tushunchasini 

kirita turib uni yo‘l uzunligi tushunchasidan aniq ajrata olish kerak. 

Ta’rifga  ko‘ra,  ko‘chish-bu  harakatlanayotgan  jismning  oldingi  A  vaziyati  bilan  keyingi  B 

vaziyatini    tutashtiruvchi 

S



    vektor.  Yo‘l  uzunligi  esa  bu  harakatlanayotgan  jism  tarektoriyasining 

uzunligi. Fizikada vektor  kattaliklar va ular ustida amallar bajarish ko‘chishdan boshlanadi. O‘quvchilar 

“yo‘l” va “ko‘chish” tushunchalarini mustahkam o‘zlashtirib  olishlari  juda muhim,  buning uchun  ular 

yo‘l va siljishni aniqlab  beruvchi misollardan foydalanishlari lozim. 

Tezlik. 

O‘quvchilar  tezlik  tushunchasi  bilan  VI  sinfda  harakatning  muhim  xarakteristkasi 

sifatida tanishadilar. Bu tushuncha VII sinfda  oydinlashtiriladi va rivojlantiriladi. Tezlik tushunchasini 

o‘rganish  o‘quvchilardan  mavhum  fikrlashni  talab  qiladi.  Fizik  va  matematik  tushunchalarni 

shakllantirish  jarayonida  bu  tushuncha  katta  rol  uynaydi.  O‘quvchilar  tomonidan  tezlikning  to‘g‘ri 

tushunlishini, keyinchalik matematik analizning asosiy tushunchalarini shakllantirishda fizikada esa har 

qanday  fizik  kattalikning,  ya’ni  quvvatdan  tortib  to  elektr  va  magnit  maydon-larining  vaqt  bo‘yicha 

o‘zgarish  tezliklarini  tushuntirishda  katta  rol  o‘ynaydi.  Ayni  vaqtda,  o‘quvchilarning  politexnik 

saviyasini  kengaytirish  uchun  ham  xizmat  qiladi.  Shuning  uchun  tezlik  tushunchasini  shakllantirish 

metodikasi  jiddiy  e’tibor  talab  qiladi.  O‘quvchilarning  kundalik  kuzatishdan  olgan  dastlabki 

tasavvurlariga qaramay bu tushunchani shakllantirishda albatta sinfda bajariladigan tajribalar juda zarur. 

(Masalan,  bolalar  o‘yinchoq  aravachalarning  tezligini  aniqlash).  Shundan  so‘ng  mavhum  fikrlash 

borasida  dastlabki  qadam  qo‘yilishi  mumkin.  Masalan  quyidagi  ikki  jismdan  qaysi  biri  katta  tezlikda 

harakatlanadi: 5 sekundda 20 metr  yo‘l yuradiganimi yoki 2 sekundda 10 metr yo‘l yuradiganini,  degan 

savol  berish kerak.  

Tezlik  tushunchasini  shakllantirishda  muhim  qadam  uni  birligini  aniqlash.  Aniq  masala 

yechishda  tezlik 

soat

кm

soat

кm

5

2

10







  ya’ni  tezlik  birligi  soatiga    necha  km  bo‘ladi.  Tezlikni  boshqa 

birliklarda  ham  ifodalash  mumkinligini  aniqlashtirib  tezlikning  asosiy  birligi  1  m/s  ekanligini  aytiladi. 

Shuningdek, o‘quvchilar ongida  o‘rtacha va oniy  tezlik tushunchalarini ham shakllantirish lozim.