O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti “iqtisodiyot” fakulteti

 

Mahalliy byudjetlar bo’yicha boqimanda qarzlar. 

(ming sum) 

T/r 

Hududlar nomi 

2005-yilning 

Yanvar 

holatiga 

Boqimanda qarzlar 

o’sishining jami 

tushumdagi salmog’i 

Boqimanda 

qarzlarning 

salmog’i 

1 

Qoraqalpog’iston 

4274.1 

2.4 

4.1 

2 

Andijon 

11302.1 

6.7 

11.0 

3 

Buxoro 

7879.5 

1.5 

7.6 

4 

Jizzah 

2212.7 

4.4 

2.1 

5 

Qahqadaryo 

4448.0 

0.7 

4.3 

6 

Navoiy 

1824.4 

0.5 

1.8 

7 

Namangan 

3695.5 

1.3 

3.6 

8 

Samarqand 

4454.2 

2.2 

4.3 

9 

Surxondaryo 

5317.4 

3.0 

5.2 

---

10 

Sirdaryo 

962.5 

0.1 

0.9 

11 

Toshkent 

9425.9 

1.5 

9.1 

12 

Farg’ona 

13019.0 

2.8 

12.6 

13 

Xorazm 

5118.9 

3.2 

5.0 

14 

Toshkent sh. 

29055.4 

0.6 

28.2 

 

Jami 

103043.6 

1.5 

100 

 

Bugun  mahalliy  byudjetlar  daromadlarini  soliq  yukini  o’stirish  hisobiga 

ko’paytirish  yaxshi  samara  bermaydi.  Shuning  uchun  soliq  imtiyozlarini 

qisqartirish  va  muomalarini  takomillashtirish,  shuningdek,  soliq  va  yig’imlarni 

to’planishini  ta’minlaydigan  to’lov  intizomiga  rioya  qilish  hisobiga  mahalliy 

byudjetlar daromadlarini ko’paytirish mumkin. 

Soliq  siyosatining  asosiy  yo’nalishlari  ham  davlat  uchun,  ham  bozor 

qatnashchilari  faoliyat  ko’rsatishi  uchun  soliq  tizimidagi  iqtisodiy  islohatlarni 

davom ettirish maqsadga muvofiq. Bunda soliq islohatlarning ustuvor yo’nalishlari 

mahalliy byudjet daromadlari bazasini ko’paytirishga qaratilgan bo’lishigina emas, 

balki  ishlab  chiqarishni  rivojlantirish  uchun  tadbirkorlarni  ishbilarmonlarni 

faolligini oshirish lozim. 

Mahalliy byudjet daromadlari bazasini ko’paytirish uchun soliq islohotlarini 

yana chuqurlashtirish lozim. Jumladan:  

-

 

Soliq 

qonunlarini 

yanada 

aniqlashtirish 

soliqqa 

doir 

hujjatlarni 

soddalashtirish maqsadida uni takomillashtirish; 

-

 

Soliqqa tortish bazasini kengaytirish, soliq stavkalarini kamaytirish; 

-

 

Ayrim soliq to’lovchilar bilan bo’ladigan soliq munosabatlarida neytralligini 

ta’minlash, qator soliq imtiyozlarini qayta ko’rib chiqish va bekor qilish, bir 

xil soliq bazasiga ega bo’gan soliqlarni birlashtirish; 

-

 

Qonun hujjatlariga rioya qilishda qattiq tez nazoratni belgilash, fuqarolar va 

tashkilotlarni soliq to’lash bo’yicha ma’suliyatini oshirishdan iborat. 

Mamlakatimiz iqtisodiyotining barcha jarayonlarida avj olayotgan tub islohotlar 

moliya  –  soliq  tizimida  ham  samarasini  ko’rsatmoqda.  Soliq  kodeksi  va  ”Byudjet 

tizimi  to’g’risida”gi  Qonunni  qabul  qilinganligi  byudjet  siyosatini  amalga 

oshirishning  huquqiy  poydevori  bo’ldi.  Har  hududning  rivoji,  aholi  turmush 

darajasi,  aholini  ijtimoiy  qo’llash  moliyaviy  masalalarning  to’g’ri  hal  qilinishiga 

bog’liq.  

Iqtisodiyot  barqarorligi  va  yo’nalishi,  byudjet  tizimining  mustahkamlagi 

bevosita  moliya-soliq  idoralari  faoliyatining samaradorligiga bog’liq. Viloyatlarda 

iqtisodiy islohotlar amalga oshirilib sezirarli natijaga erishildi.  

Mahalliy soliqlar bo’yicha ”Soliq boqimandaligi” muammosini yechish uchun: 

-

 

Muddati  o’tgan  ’soliq  boqimandaligi’ni  oshishiga  olib  kelsa,  soliq  to’lashni 

sxemalar qo’llash amaliyotidan voz kechish. 

-

 

Katta  qarzi  bo’lgan  soliq  to’lovchilar  bilan  soliq  postlarini  tashkil  qilish, 

majburiy  boshqaruv  apparatiga  soliq  vakillarini  kiritish  bilan  alohida  ishlar 

olib borish. 

-

 

Soliqlar  bo’yicha  qarzlari  juda  ko’p  bo’lgan  shaoitda  korxonaga  bankrotlik 

muolajasini qo’llash. 

---

-

 

Mulkdorlarni  va  muassasa  rahbarlarini  byudjetga  soliq  o’tish  majburiyatini 

belgilash. 

-

 

Soliq boqimandaligi ko’p taqdirda to’lovchilarning mulki yuzasidan alohida 

ishlar olib borishdan iborat. 

Jumladan: 

-

 

Mahalliy  hokimyat  organlariga  bo’ysunadigan  korxonalarni  xo’jalik 

faoliyatining iqtisodiy natijalari yaxshilanmoqda. 

-

 

Mahalliy  sanoat,  qurilish,  transport,  savdo,  maishiy  xizmat  tashkilotlari 

mahalliy  hokimyat  organlariga  bo’ysunmaydi,  ya’ni  alohida  tarmoqlarni 

markazlashtirilgan holda boshqarishdan voz kechilmoqda. 

-

 

Hukumatning 

mahalliy 

byudjetga 

dotatsiyaajratishining 

shartlari 

o’zgartirilishi mumkin. 

-

 

Alohida  mintaqalarni  iqtisodiy  rivojlanish  darajasidan  mahalliy  zayomlar 

chiqarish va jismoniy va yuridik shaxslarga sotish mumkin. 

Soliq  yig’ish  jarayoni  iloji  boricha  arzonlashtirilishi,  soliq  yig’ishga  davlat 

va  to’lovchining  kam  sarf-xarajat  bo’lishini  ko’zda  tutadi.  O’zbekistonda  buning 

uchun 

soliqlarni 

maqbullashtirish, 

kompyuter 

texnologiyalarini 

soliq 

to’lovchilarning  xarajatlari  kamaytirish  maqsadida  soliqqa  doir  axborotlar 

ishonchliliini  bilvosita  nazorat qilish  usullarini  qo’llash  yo’li  bilan  soliqqa  tortish 

mexanizmlarini  takomillashtirish,  soliq  idoralari  qoshida  servis-markazlar  tuzish, 

soliqqa  tortish  masalasi  bo’yicha  soliq  idoralarining  bepul  maslahatlarini  tashkil 

etilgan  soliq  qonunchiligiga  murakkablashib  borganligi  uchun  to’lovchilarga 

vazifalarini bajarishda yordam ko’rsatish. 

 

---