O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

4.4 – rasm. Parallel birdiskli zulfin:

 

1 - shiber; 2-patrubka; 3 - korpus; 4 – shpindel va shiberni mahkamlash tuguni; 5 - egar; 6 - 

shpilka; 7 – zichlovchi halqa; 8 - qistirma; 9–yuqoridagi qopqoq; 10-salnikni urib kirgizish; 11–

siquvchi plankaa; 12 - shpindel; 13-kojux; 14 -yuritmaning chiqishelementi; 15 – ustun. 

 

---

 

126 

 

 

4.5 - rasm.Ikkidiskli parallel zulfinning zatvori: a–suriladigan shpindelli:  

1 - disk; 2 – yog‗och kallak; 3 - shpindel; 4–zichlovchi halqa; 5 -egar; 6 - korpus; 

b – surilmaydigan shpindelli: 1 - disk; 2 – yog‗och kallak; 3 – yuradigan gayka; 4 -shpindel; 5 – 

zichlovchi halqa; 6 - egar; 7 – korpus. 

 

Vintlar  konstruksiyasiga  muvofiq  -  vint-gayka  va  joylashishiga  muvofiq 

(muhitda va muhitdan tashqari) zulfinlar suriladigan va surilmaydigan shpindelliga 

ajratiladi. 

Kranlar 

 

Kran

  –  bu  berkitish  qurilmasi  bo‗lib,  ya‘ni  zatvorning  siljish  detali 

aylanadigan  tana  shaklida  va  oqimni  o‗tkazish  uchun  teshikka  ega.  Oqimni 

berkitish  uchun  zatvorning  siljiydigan  detali  o‗zining  o‗qi  atrofida  aylantiriladi. 

Zichlovchi  tiqinlarning  yuzasi  va  kranning  korpusi  geometrik  shakliga  bog‗liq 

holda ikkita asosiy turga bo‗linadi: konussimon va sharsimon. 

 

 

Magistral  quvur    uzatmalarida  sharli 

kranlar  keng  qo‗llanilmoqda.  Sharli  kranlarning 

konstruksiyasi 

bo‗yicha 

konussimon 

kranlar 

(konstruksiyasining  soddaligi,  to‗g‗ri  oqimliligi  va  

gidravlik  qarshiliginin  kichikligi,  zichlovchi  yuzalar 

bilan doimiy kontaktda ekanligi) asosiy afzallikka ega. 

Birinchidan 

–  tiqin  va  kranning  korpusi 

sferiksimon  bo‗lganligi  uchun  kichik  gabarit 

o‗lchamlarga  va  massaga  ega  hamda  katta  mustahkamlik  va  qattiqlikka  (ularga 

qattiqlik kerakmas chunki, qo‗yish texnologiyasini murakkablashtiradi) ega. 

---

 

127 

Ikkinchidan 

–  kranlarni  konussimon  zatvorli  tayyorlash  texnologiyasi 

konuslarning  korpusini  va  tiqinlarini  bir  xil  geometriyasini  olishni  qiyinlashtiradi. 

Konus korpusini va tiqinlarini cho‗qqisida burchaklarini ozgina farqida ham faqat 

korpusni  aylanasi  bo‗yicha  nazariy  jihatdan  yotgan  tekislikka  urinib  o‗tadi. 

Konuslikdagi bunday farqlanish korpusni va tiqinni sirtini zichlanmalari  yuzalariga  

har  xil  texnologik  qurilmalarda  ishlov  berilgandafarqlanish  bo‗ladi.  Amaliyotda 

zichlashtiruvchi  sirt  yuzalarini  kontakti  ishqalab  tozalangandan  keyin  ham 

konusning  balandligi  bo‗yicha  notekislik  saqlanib  qoladi.  Bunda  konusni  yuqori 

yoki  pastki  qismidagi  kontaktning  yomonligi  saqlanib  qoladi  va  kranning 

germetikligi  buziladi,  o‗tishni  aylanasi  bo‗yicha  zichlovchi  yuzani  to‗liq  yopiq 

kontakti  mavjud  bo‗lmaydi.  Sharli  kranlarda  konussimon  kranlarga  nisbatan 

prinsipial  afzalliklar  mavjud:  tiqinni  sferasi  va  zichlashtirish  halqasining  radiusini 

kichik  farqlanishini  mos  kemasligida  ham  ularning  oralig‗idagi  nazariy  kontakt 

o‗tishning aylanma aylanasi sodir bo‗ladi.  Kranlar boshqa belgilariga muvofiq va 

konstruktiv belgilari bo‗yicha: zichlovchi yuzalarda solishtirma bosimni hosil usuli, 

tiqinni o‗tish derazasini shakli, o‗tishlar soni,  o‗tishni torayishini mavjudligi yoki 

mavjud  emasligi,  yuritma  va  uni  boshqarish  turi  bo‗yicha,  zichlashtirish  yuzasini 

materiali bo‗yicha va boshqalar. 

Korpus va tiqinning zichlashtirish yuzasidagi kontakt yuzalarini noaniqlikda 

tayyorlanganda  ham  to‗liq  o‗tishni  egallaydi  va  kranni  zatvorini  germetiklaydi. 

Shunday qilib, kranlarni sferiksimon zatvorli konstruksiyasi noaniq tayyorlanishiga 

kichik sezgirlikka ega va juda yaxshi germetiklikni ta‘minlaydi. 

Uchinchidan  –

  sharli  kranlarni  tayyorlash  jarayoni  (zaruriy  jihozlar  mavjud 

bo‗lganda) unchalik qiyin emas.  Bu shunday jihozlanadiki, kranlarni tayyorlashda 

eng  murakkab  operatsiyaga  –  korpusni  va    tiqinni  zichlovchi  yuzalariga  ishlov 

mexanik  berish  va  maxsus  ishlov  berish  kiradi.  Sharli  kranlarda  konussimon 

kranlardan  farqi  korpusda  zichlashtirish  yuzalari  yo‗q,  ular  faqat  zichlashtirish 

halqasida  mavjud,  ularning  o‗lchamlari  konussimon  kranlarni  korpuslarining 

o‗lchamlaridan  ko‗p  marta  katta.Bundan  tashqari,  sharli  kranlardagi  plastmassali 

---

 

128 

halqalarni zichlashtirish yuzalariga maxsus ushlov berilmaydi. Bu yerda faqat tiqin 

xromlanadi yoki polirovka qilinadi. 

Birinchidan

  –  moyli  sharli  kranlarni  yuqori  bosimli  muhitda  va  katta 

o‗tkazish  kesim  yuzalarida  qo‗llash.  Bunda  katta  maydondagi  muhitda  hosil 

qilinadigan  bosim  farqining  kuchi  zatvorni  ishonchli  germetiklash  imkoniyatini 

beradi,  moylashni  qo‗llanilishi  esa  –  kranni  boshqarishda  kerakli  zo‗riqishni 

kamaytiradi.  

Ikkinchidan 

–  plastmassali  zichlashtiruvchi  halqali  sharli  kranlarni 

qo‗llanilishi  zatvorni  germetiklash  uchun  kerak  bo‗lgan  zo‗riqishni  kamaytirish 

imkonini beradi. Kranlar suzuvchi sharli (4.6 - rasm) va tayanchdagi sharli turlarda 

(4.7 - rasm) tayyorlanadi.