O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

2.1-rasm. Quduq konstruksiyasining xarakterli 

sxemasi: 

1-konduktor; 2-ishlatish tizmasi; 3-texnik tizma. 

 

2.2-rasm. Kolonna boshchasining 

sxemasi: 

1-g‗altak  flanetsi;  2-tiqin;  3-kallak 

korpusi;  4-rezina  halqasi;  5-paker;  6-

pona; 

7-quvurcha; 

8-flanets; 

9-

ishlatish 

tizmasi; 

10-konduktor 

flanetsi. 

 

 

2.2. Gaz quduqlari stvolining yer osti jihozlari 

Quduqlarni  ishlatishda  ularning  ishonchliligiga,  uzoq  muddat  xizmat 

qilishiga va ishlarning xavfsizligiga, ochiq gaz favvoralarining oldi olinishiga, atrof 

muhitning  himoya  qilishga  e‘tibor  qilinadi.  Ishonchlilik    uzoq  muddat  xizmat 

qilishga  va ishlarning  xavfsizligini ta‘minlashga,  gaz quduqlarning  konstruksiyasi  

hamda  quduq  stvolining  va  tubining  jihozlari  javob  berishi  kerak.  Quduqning  yer 

osti jihozlari quyidagilarni amalga oshiradi:  

quduqni ochiq favvoralanishdan himoya qiladi; 

 unga  suyuqlikni  bostirmasdan  о‗zlashtirishni,  tadqiqotlashni  va  tо‗xtatishni 

amalga oshiradi; 

quduqqa  gazning  oqimini  jadallashtirish  uchun  qatlam  quduq  tubi  zonasiga 

ta‘sir etadi; 

quduqni о‗rnatilgan texnologik rejim asosida ishlatiladi; 

quduqdagi  suyuqlikni  bostirmasdan  nasos-kompressor  quvurlar  (favvora) 

almashtiriladi (2.4-rasm). 

---

 

49 

Gaz  quduqlarni  ishonchli  ishlatish  uchun  quyidagi  asosiy  yer  osti 

jihozlaridan foydalaniladi: ajratgichlar (pakerlar); nasos – kompressor quvurlarning 

birikmasi  (NKQ);  nippel;  sirkulyatsiya  klapani;  ingibitor  klapani;  quduqning 

markaziy  kanali  yopish  uchun  avtomatitk  qurilma  va  uning  tarkibiga  quduq  tubi 

qirquvchi-klapan,  muvozanatlovchi  klapan,  о‗zgartma  va  qulf,  NKQni  ajratgich, 

xvostoviklar kiradi. 

Ajratgich

 doimiy ravishda ishlatish tizmasini va NKQni yuqori bosim, yuqori 

harorat va   qatlam  gazining tarkibiga  kiruvchi  yemiruvchi komponentlardan  (H

2

S, 

CO

2

,  yog‗li  kislota)  himoya  qilish  uchun  qatlamni  va  quvur  orqa  fazosini  ajratish 

vazifasini amalga oshiradi. NKQlarni quduqqa tushirishdan maqsad mustahkamlash 

quvurlarning  tizmasini  yuqori  bosimdan  va  abraziv  yemirilishdan,  gaz  suyuqlik 

oqimining  aniq  tezlanishdagi  oqimini  hosil  qilish  va  gazlilik  qatlamini  pastdan 

yuqoriga  ishlatilishni  ta‘minlashda  qо‗llaniladi.  Favvora  quvurlari  yuqori  markali 

pо‗latlardan tayyorlanadi, uzunligi 5-7 m butunligi tortilgan, ichki diametrlari 33, 

60, 63, 89 va 102 mm.da ishlab chiqariladi.  

Nippel

  quduq  tubidagi  qirquvchi–klapanni  о‗rnatishda,  qaydlashda  va 

germetikligini ta‘minlashda qо‗llaniladi. Nippel quduqqa NKQ orqali tushiriladi va 

amalda pakerdan yuqoriga о‗rnatiladi.  

Sirkulyatsiya  klapani

  har  xil  texnologik  operatsiyalarni  amalga  oshirish 

maqsadida  markaziy  kanal  bilan  quvur  orqa  fazosini  vaqtinchalik  tutashtirishni 

ta‘minlaydi:  quduqlarni  о‗zlashtirish  va  bostirishda,  quduq  tubini  yuvish,  quvur 

orqasi va NKQning tizmasini yuvish, har xil kimyoviy agentlar yordamida quduqqa 

ishlov berishda va hokazo. 

Ingibitor klapani

 tizmaga korroziya ingibitorini haydashda yoki gidrat paydo 

bо‗lganda  quduqning  orqa  fazosini  NKQning  ichki  kanali  bilan  vaqtinchalik 

tutashtirishda  xizmat  qiladi.  Klapan  NKQni  quduqqa  tishirishda  о‗rnatiladi  va 

birgalikda chiqarib olinadi. 

 Markaziy kanalni avtomatik

 yopish qurilmasi avariya holatlarda yoki quduq  

usti jihozlarni ta‘mirlashda, favvora quvurlarning birikmasini vaqtinchalik berkitish 

uchun mо‗ljallangan. 

---

 

50