O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

11.6. Gorizontal quduqlarda mahsuldor qatlamlarni burg„ilash ochishda 

qo„llaniladigan jihozlar 

Quduqlarda  mahsuldor  qatlamlarni  burg‗ilash  va  ochish  jarayonida  mahsuldor 

qatlamning    quduq  tubi  zonasiga  salbiy  ta‘sir  etuvchi  jarayonlarni  kamaytiruvchi 

asosiy texnologik jarayonlarga katta e‘tibor qaratiladi. 

Burg‗ilash ishlarini amalga oshirish qoidalariga muvofiq quduq tubidagi qatlam 

bosimidan  1,5-3,5  MPa  qiymatga  yuqori  bо‗lgan  burg‗ilash  eritmalarining  ustun 

bosimi  hosil  qilinadi.  (quduqning  chuqurligiga  bog‗liq  holda).  Haqiqiy  sharoitda 

mahsuldor qatlamga beriladigan bosim, burg‗ilash eritmalarining og‗irlashtirilganligi, 

---

 

342 

halqa  oralig‗i  fazosida  eritmaning  harakatlanishdagi  gidravlik  qarshiliklar  hamda 

burg‗ilash  asboblarining  pastga  qarab  harakatlanishidagi  gidrodinamik  bosimning 

natijasi hisobiga quduq tubidagi bosim katta qiymatga ega bо‗ladi. 

Mahsuldor qatlamning о‗tkazuvchanligini о‗zgarishi tufayli zarrachalarni siljishi 

(qumlar,  tog‗  jinslarini  bо‗lakchalari)  hisobga  olingandagi    halqa  oralig‗ining  chetki 

qismidagi  yukni  kamaytirish  masalasi  hozirgacha  о‗rganilmagan,  lekin  hamma 

tomonlama  gidravlik  bosim  (difragma  orqali)  hosil  qilinganda  bosim  qiymatining 

kamayishi bilan namunaviy о‗tkazuvchanlik pasaygan.  

Gorizontal  quduqlarni  burg‗ilashda  va  tugallashda  ishning  sifati  о‗rganish 

bо‗yicha muammolar juda kо‗p. 

Quduqlarning  qurilishini  sifatli  hal  qilish  muammolariga  birinchi  navbatda 

quyidagi  kiradi:  

1. Baholash va boshqarishga asoslangan usullarning mavjud emasligi. Burg‗ilash 

ishlarining  sifatini  baholashning  haqiqiy  asoslanganlik  mezonining  natijalari  va 

olinadigan samarani foydasi bir-biri bilan bir qiymatli о‗zaro mosligining mavjudligini 

birorta  usul  qoniqtirmaydi.  Agar  burg‗ilash  ishlarining  sifatini  baholaydigan 

asoslangan  usullari  bо‗lmaganda,  demak  sifatni  boshqarishni  asoslangan  usuli  ham 

mavjud emas.  

2. Gorizontal quduqlarni qurishda burg‗ilash tashkilotlari yetarli texnik vositalar, 

materiallar,  jihozlar,  nazorat  qurilmalari,  programmalar  va  hokazolar  bilan 

jihozlanmagan. 

Neft  va  gaz  konlarini  ishlatishning  samaradorligi  kо‗pincha  quduq  tubi 

zonasining tugallash davridagi holati bilan aniqlanadi. 

Quduqlarni  tugallashda  fizik-kimyoviy  va  fizik-mexanik  jarayonlarni  ta‘sir 

etishi natijasida quduq tubi zonasidagi tog‗ jinslarining kollektor xossalari о‗zgaradi. 

Quduq  tubi  zonasiga  fizik-kimyoviy  ta‘sir  etganda  qatlam  flyuidlari,  burg‗ilash 

filtrlari, sement aralashmalarining о‗zaro reaksiyaga kirishiga adsorbsiya, kapillyar va 

diffuzion-osmotik kuchlarni hosil   qiladi. 

Mahsuldor qatlamga fizik-mexanik ta‘sir qilishlar quyidagi omillarda kо‗rinadi:  

 qatlamni burg‗ilanishi natijasida tog‗ massivi kamayadi;                              

---

 

343 

 burg‗ilash eritmasining ustunini qarshi bosimini о‗zgaruvchanligi;  

 burg‗ilash eritmasining (sementni) filtratsiyasi;  

 quduqda harorat rejimining о‗zgarishi;  

 burg‗ilash asboblari harakat qilganda mahsuldor qatlamni burg‗ilashda tog‗ jinslariga 

gidrodinamik va mexanik ta‘sir etish;  

 quduqlarni  sementlash  va  о‗zlashtirish  jarayonida  stvolda  va  quduq  tubi  zonasidagi 

gidrodinamik (gidravlik zarbalar, bosimni tushishi va h. samaralarning ta‘sir etishi).