O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi qarshi muhandislik iqtisodiyot instituti t. R. Yuldashev, J. T. Nurmatov

VI bob. GAZLIFT USULIDA ISHLAYDIGAN QUDUQ  JIHOZLARINI 

MONTAJI VA EKSPLUATATSIYASI 

6.1  Quduqlarni gazlift usulida ishlatish 

Quduq  tubidan  neftning  yer  ustiga  kо‗tarib  berishda  tabiiy  energiya  yetarli 

darajada 

bо‗lmaganda, 

quduqlarning 

favvoralanishi 

tugaydi. 

Lekin 

favvoralanishning  davom  ettirish  uchun  quduqqa  siqilgan  gaz  yoki  havo  NKQlar 

yordamida  haydaladi.  Gazni  siqish  jarayoni  kompressor  qurilmasi  yordamida 

amalga  oshiriladi.  Bunday  usulda  quduqlarning  ishlatishga  kompressorli  gaz  lift 

usuli deyiladi. 

 

6.1-rasm. Gaz havo kо„targichi

: 

a – ish boshlangunga qadar quduq holati; b – quduqning ish vaqtidagi holati

. 

Hozirgi vaqtda ishchi agent sifatida havodan foydalanish taqiqlangan, bunda 

aniq  nisbatlarda  uglevodorod  gazlari  va  havo  aralashmasi  chegaraviy  qiymatga 

yetganda  portlovchi  aralashma  (portlovchi  gaz)  paydo  bо‗ladi,  portlashga  va 

yong‗inga xavflidir. 

Bu  6.1-rasmdan  kо‗rinib  turibdiki,  quduqqa  ikki  qator  NKQlari  tushiriladi. 

Tashqi  qatordagi  quvur  orqali  gaz  haydaladi–havo  haydagich  deyiladi,  ikkinchisi 

orqali gaz-neft aralashmasi NKQ orqali kо‗tariladi– kо‗targich deb ataladi. 

---

 

195 

Gazlift  usuli    neftni  va  qatlam  suvlarini  qazib  olishda  ham  foydalaniladi. 

Ishchi agent sifatida kompressor yordamida siqilgan yо‗ldosh gazdan (kompressorli 

gaz  lift)  yoki  havo  (erlift)  hamda  tabiiy  bosim  ostidagi  qatlamdagi  gazdan 

foydalaniladi.  

Gazlift birinchi marta Vengiriyada suv  bosgan shaxtani (XVIII asr oxirida), 

AQShda  1864  yilda  neft  qazib  olishda  qо‗llanilgan,  Rossiyada    1897  yilda  V.G. 

Shuxov tomonidan (erlift, Bakuda)  tomonidan taklif qilingan[16,19,26]. 

Ishchi  agent  sifatida  yuqori  bosimli  qatlamdagi  gazning  energiyasidan  neftni 

kо‗tarishda  foydalanilganda,  bu  usul  kompressorsiz  gaz  lift  usuli  deyiladi. 

Kо‗taruvchi  ishchi  agent  sifatida  gazni  qо‗llanilishi  gazlift  deb  ataladi.  Gaz  yoki 

havoning kompressorli ishlatishning harakati ta‘siri favvora usulida ishlatish bilan 

bir xil bо‗ladi,  gaz  energiyasi  yordamida  amalga oshiriladi.  Gaz  kо‗targich ikkita 

quvur uzatmasidan tashkil topgan. Ulardan bittasi gaz uzatishda, boshqasi bilan esa 

suyuqlikni  quduq  tubidan  yer  ustiga  olib  chiqishda  foydalaniladi.  Ishlamaydigan 

quduqda,  NKQda  va  quduqda  suyuqlik  sathi  bir  xil  bо‗lganda,  bu  statik  sath 

deyiladi. 

Suyuqlik  ustunini  quduq  tubidagi  bosimi  qatlam  bosimiga  teng  bо‗ladi  va 

quyidagi formula orqali aniqlanadi. 

g

Н

P

st

qat









    

                                                 (6.1) 

Havo  quvuri  orqali  gaz  haydalganda,  avvalo  о‗zida  joylashgan  suyuqlikni 

pastga  siqadi,  keyin  esa  kо‗taruvchi  quvurga  kirib  boradi  va  suyuqlik  yuqoriga 

kо‗tarila  boshlaydi,  kо‗taruvchi  quvurga  qancha  gaz  kirib  borsa,  suyuqlikning 

zichligi  shunchalik  pasayadi  va  shuncha  kо‗p  balandlikka  kо‗tariladi.  Bundan 

tashqari  suyuqlikning  kо‗tarilishi,  quvurning  suyuqlikka  botishiga  ham  bog‗liq 

bо‗ladi. 

Agarda havo quvuri suyuqlikning katta bо‗lmagan chuqurligigacha botirilsa, 

gaz  suyuqlikni  yer  ustiga  kо‗tarmaydi.  U  suyuqlikni  katta  bо‗lmagan 

balandlikkacha kо‗taradi. Gaz suyuqlik orqali bostirib kirib, quvur devorlari orqali 

pastga qarab oqadi. 

---

 

196 

Suyuqlikning  kо‗tarilishi  NKQning  diametriga  bog‗liq.  Kichik  diametrli 

NKQda  bir  xil  sarfdagi  ishchi  agent  suyuqlikning  sathini  uncha  katta  bо‗lmagan 

balandlikka  kо‗taradi.  Yuqoridagi  fikrlardan  ma‘lum  bо‗layaptiki,  gazli 

kо‗targichning  ta‘sir  etish  tarkibi,  kо‗taruvchi  quvurlardagi  suyuqlikni 

gazlantirishga asoslangan va suyuqlik zichligini kamaytiradi. 

Gaz  tо‗xtovsiz  ravishda  kо‗taruvchi  quvurga  haydalganda,  gazli  suyuqlik 

quduq ustigacha kо‗tariladi va otma tizimga tо‗planadi. 

Ishlovchi quduqlarning quvur orqasi fazosida boshqa sath о‗rnatiladi, qaysiki 

u dinamik sath deyiladi. (6.1-rasm, b)  

Gaz  liftning  ishlash  tartibining  sxemasi  6.2-  rasmda  kelitirilgan.  Yuqori 

bosimga ega bо‗lgan gaz quduqlarini ishlatish kompressorsiz usulda olib boriladi.