Ko„pgina mnemotexnik tizimlar ushbu qonuniyatlarning amal qilishiga
asoslanadi. Eslab qolishning quyidagi asosiy usullari mavjud: mantiqiy, ma‟noli,
mexanik va mnemotexnik.
Mantiqiy eslab qolish
- eslab qolishning asosiy usuli.
Ushbu usuldan
qanchalik samarali foydalanish aqliy imkoniyatlarga, ma‟noli va mantiqiy aloqalar
o„rnatishga bog„liq. Mantiqiy eslab qolishga asos bo„ladigan ma‟noli aloqalar
tasodifiy yuzaga keladigan aloqalarga qaraganda ancha mustahkamligi bilan
ajralib turadi. Mantiqiy eslab qolishning muhim usullaridan biri, avvalo, manbani
guruhlarga ajratish, ya‟ni ma‟nosi bo„yicha guruhlashtirishdan iborat.
Mexanik usul -
ma‟nosini tushunmay quruq yodlanadigan usul. Uning asosini
esda olib qolinadigan ma‟lumotlarni oddiy takrorlash, ma‟nosini anglamasdan
turib ko„p martalab idrok etish tashkil etadi. Mexanik xotira ancha yuqori turdagi
xotiralarning eng oddiy asosidir, usiz ma‟lumotlarni eslab qola olmaymiz.
Mnemotexnika eng qiziqarli va mashq qilib rivojlantirsa bo„ladigan usul. U
asosan ma‟nosiz axborotni bilvosita eslab qolishga xizmat qiladi.
Uning
yordamida ma‟noli axborotni eslab qolishning ratsional usulini ancha kuchaytirish
va ma‟nosiz materialni mexanik eslab qolish samaradorligini benihoya oshirish
mumkin
7
.
Xotirani rivojlantirish qonuniyatlari
2
Nomlanishi
Tavsifi
1.
Assotsiatsiya qonuni
(Aristotel)
Notanish narsani eslab qolish uchun uni birorta
tanish narsa bilan bog„lash zarur.
2.
Mustahkamlash qonuni
(A. R. Luriya)
10 daqiqa insonga biror narsani xotirasida
mustahkamlash uchun yetarli hisoblanadi.
3.
Esdan chiqarish qonuni
(G. Ebbingauz)
Har qanday material yodlanganidan so„ng, 12
soat ichida xotirada 40% qoladi. Keyinroq
esdan
chiqish tezligi kamayadi, 6 sutkada
axborotning 20% saqlanib qoladi.
4.
B. V. Zeyngarnik qonuni Mashg„ulotniengqiziqjoyidatugallash,
yodlanayotganmaterialniengqiziqjoyidato„xtatis
hqaytayodlashjarayonigachamaterialningto„liqs
aqlanibqolishinita‟minlaydi.
5.
Yosh qonuniyati
Xotira 18-25 yoshgachayaxshilanibboradi, 45
yoshdabirxilliksaqlanibqoladi,
45
yoshdansustlashaboradi.
6.
«Boshidan
oxirigacha»
qonuni
Yodlanayotgan materialning boshi va oxiri-
dagi axborot, o„rtasidagiga qaraganda yaxshi
saqlanadi.
Kasbiy xotirani rivojlantirishning asosiy qonuniyatlarini yodda tutish zarur.
Shuningdek, Axborot inson hayoti va faoliyati
uchun qanchalik muhim
bo„lsa, shunchalik mustahkam esda qoladi va oson yodga tushadi. Shuning uchun
ham qandaydir axborotni yod olayotganda doimo uni o„zingiz, masalan, kasbiy
faoliyatda maqsadga erishishingiz uchun muhimligini ta‟kidlab turishingiz zarur.
Axborot inson faoliyatiga qanchalik aloqador bo„lsa, shunchalik mustahkam
yodlanadi (eslab qolinadi). Xotirani rivojlantirish uchun biron bilimni, qonuniyatni
oddiygina yodlash emas, balki uni amaliy faoliyatda iloji boricha kengroq ho„llash
muhimdir.
Axborot qanchalik chuqur anglansa, u xotirada shunchalik yaxshi saqlanib
qoladi. Ushbu qonuniyatdan foydalanish eslab qolish jarayonini fikrlash
jarayoniga eng ko„p darajada yaqinlashtirishni bildiradi.
Anglangan holda eslab
qolish obyektlarning eng muhim jihatlarini va munosabatlarini ifodalovchi
mantiqiy aloqalarga asoslanadi.
Qiziqish uyg„otuvchi yoki manfaat keltiruvchi axborot oson eslab qolinadi.
O„zlashtirayotgan narsamizni bizni qiziqtirayotgan, biz uchun manfaat keltiradigan
narsalar bilan bog„lash - muvaffaqiyatli eslab qolishning asosiy shartlaridan
biridir. Muvaffaqiyatli eslab qolishda muayyan axborotni idrok etishga
tayyorgarlik va yaxshi eslab qolish maqsadini qo„yish katta ahamiyatga ega. Bular
eslab qolish jarayoniga katta ta‟sir ko„rsatishi
bilan birga, uning natijalarini
oldindan ko„rish imkonini beradi va xotirada tiklashni osonlashtiradi.
Bir vaqtning o„zida yuzaga keladigan tasavvurlar eslash jarayonida bir-birini
yodga tushiradi. Xotiraning ushbu qonuniyatidan foydalanish uchun eslab qolish
va esga tushirish jarayonida tabiiy assotsiatsiyalardan foydalanish, shuningdek,
ichki ishlar idoralari xodimlarining kasbiy faoliyatida
xotiraning ishini
yengillashtiruvchi sun‟iy assotsiativ aloqalar o„rnatishni o„rganishimiz zarur.
Xotirani shakllantirish usullari:
-
bilishga bo„lgan qiziqishlar doirasini, xotirada saqlash maqsadlarini
shakllantirish;
-
mantiqiy eslash usullarini o„rganish;
-
javobgarik hissini kuchaytirish: bilim olishga, o„rganishga, qunt qilishga,
o„zini tarbiyalashga e‟tibor berish;
-
o„tilgan mashg„ulotlardagi materiallarni tizimli ravishda qayta takrorlash,
xotirani mustahkamlovchi mashqlarni bajarish.
Do'stlaringiz bilan baham: 
