O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’zbekiston milliy universiteti fizika fakulteti bf-1902 guruh talabasi Islomov Ahmadning “Atom, yadro va elementar zarralar fizikasi” fanidan

Xarakteristik rentgen nurlarining hosil bo’lish mexanizmi quyidagicha: xarakteristik rentgen nurlanishi murakkab atomlar ichki elektron qobiqlaridagi elektronlar o’tishi natijasida hosil bo’ladi. Anod va katod orasidagi potensiallar ayirmasi bilan tezlatilgan, katta energiyaga ega bo’lgan elektronlar anod materiali atomlari bilan to’qnashadi va atomning ichki (K,L,M… ) qobiqlarining biridan elektronlarni urib chiqaradi yoki tashqi bo’sh qobiqqa o’tkazadi. Bo’sh qolgan o’rinlarga qo’shni qobiqlardan elektronlar o’tadi. Bu elektronlarning o’tishi kata energiyadagi nurlanish chiqishi bilan sodir bo’ladi. Bunday nurlanish anodni xarakterlaydi, shuning uchun ham bu nurlanish xarakteristik rentgen nurlanish deyiladi.

K, L, M, N qobiqlardagi to’ldirilishlar.

2.2. Rentgen nurlarning spektrlari.

Rentgen nurlarining spektral tarkibi murakkab bo'lib, elektronlar energiyasiga va anod materiallarining turiga bog’liq

Rentgen nurlari spektrining tipik shakli tasvirlangan.
Tormozlash rentgen nurlari tutash spektrni hosil qiladi. Tutash spektrning tuzilishi anod materialiga bog’liq bo’lmaydi. Tutash spektr quyidagi xossalarga ega: spektrda rentgen nurlari intensivligining to’lqin uzunligiga bog’liq ravishda taqsimlanishi egri chiziqdan iborat bo’lib, to’lqin uzunligining aniq qiymatlarida egri chiziq maksimumga ega bo’ladi. Intensivlikning bu maksimumidan uzun to’lqinlar va qisqa to’lqinlar tomonga pasayishi turlicha bo’ladi; uzun to’lqinlar tomonga pasayganda egri chiziq assimptotik ravishda nolga intiladi, qisqa to’lqinlar tomonga pasayganda esa keskin pasayadi va to’lqin uzunligining ma’lum bir qiymatida spektr keskin uziladi. To’lqin uzunligining bu qiymati tutash spektrning qisqa to’lqinli chegarasi deyiladi va u elektronlarni tezlatuvchi potensialga bog’liq bo’ladi.

2.3 Mozli qonuni.

Ingliz fizigi G.Mozli (1887-1915) 1913-yilda turli elementlarning xarakteristik rentgen nurlari spektrini o'rganib, uni nomi bilan ataluvchi va quyidagi formula bilan ifodalanuvchi qonunni aniqladi: