O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o'rta maxsus kasb-hunar ta'limi markazi

majburlov choralari 
tarbiyaviy xususiyatga ega. Sud majburlov chorasini qo'llayotganda 
tarbiyalash maqsadini ko'zlashi lozim. Shu bilan birga sud tomonidan qo'llanilayotgan ushbu chora majburlov 
xususiyatiga ega. Bu majburlov chorasining faqat sud tomonidan qo'llanishi va voyaga yetmagan shaxsning yoki uning 
qonuniy vakilining ixtiyoriga bog'liq bo'lmagan holda ijro etilishida ifodalanadi. Bu ta'sir chorasining ijrosi davlat 
hokimiyati organlari tomonidan ta'minlanadi. Shunday qilib majburlov chorasi tuzilishiga ko'ra, tarbiyaviy xususiyatga 
ega bo'lsa, ijro etilishiga ko'ra majburiy xususiyatga ega. 
Majburlov choralari tuzilishiga ko'ra, bir-biridan farqlanadi. Har bir ta'sir chorasi voyaga yetmaganlarni 
tarbiyalashda o'z xususiyatiga ega. Jinoyat kodeksining 88-moddasiga muvofiq majburlov chorasining quyidagi turlari 
farqlanadi: 
l) sud belgilaydigan tartibda aybdor jabrlanuvchidan uzr so'rash majburiyatini yuklash. Bu majburlov chorasi 
jabrlanuvchi oldida sud belgilagan tartibda: sud majlisida, ish joyida, ta'lim muassasasi yoki jabrlanuvchi yoxud 
aybdorning yashash joyida amalga oshiriladi. Sud belgilagan hollarda yozma shaklda ham uzr so'rashi mumkin. Uzr 
so'rash og'zaki yoki yozma tartibda, shuningdek, yakka tartibda ham amalga oshirilishi mumkin; 
2) yetkazilgan zarar miqdorini qoplash majburiyatini yuklash. Zararni qoplash o'z mablag'i hisobidan yoki mehnat 
qilish orqali amalga oshirilishi mumkin. Bu majburlov chorasini amalga oshirish tartibi va muddati sud tomonidan 
belgilanadi. Ushbu ta'sir chorasini qo'llash quyidagi hollarda amalga oshirilishi mumkin: 
a) voyaga yetmagan shaxs 16 yoshga to'lgan bo'lsa; 
b) yetkazilgan zarar miqdori eng kam oylik ish haqining o'n barobaridan yuqori bo'lmasa uni qoplash majburiyati 
yuklatiladi. Boshqa hollarda zarar fuqarolik sudiga da'vo qo'zg'atish orqali undiriladi. 
Bu majburlov chorasining jarima jazosidan farqi quyidagilarda ko'rinadi: 
• 
birinchidan, 
ta'sir chorasi sifatida yetkazilgan zarar miqdorini qoplash yuklatiladi. 
•
ikkinchidan, 
to'lanadigan summa jabrlanuvchi foydasiga undiriladi, jarima esa davlat budjetiga. 
• 
uchinchidan, 
zarar miqdori eng kam oylik ish haqining o'n barobaridan oshmasa, sud tomonidan, agar undan ortiq 
bo'lsa, fuqarolik sudi tomonidan undiriladi, jarima esa jinoyat ishlari bo'yicha sud tomonidan undiriladi. 
3) voyaga yetmagan shaxsni maxsus o'quv tarbiya muassasasiga joylashtirish. Voyaga yetmagan shaxsni maxsus 
o'quv tarbiya muassasalarida bo'lish muddati va shartlari O'zbekiston Respublikasi qonunlari bilan belgilanadi. 
Yopiq tipdagi maxsus o'quv tarbiya muassasasida tarbiyalashning alohida usullari qo'llaniladi. Bu ancha qattiq 
majburlov chorasi bo'lib, tarbiyasi og'ir va maxsus sharoitdagi pedagogik ta'sir choralari tatbiq etilishi shart bo'lgan 
voyaga yetmaganlarga nisbatan qo'llaniladi. Maxsus o'quv-tarbiya muassasasiga qattiq pedagogik rejim va maxsus 
tarbiya sharoitida tarbiyalanishi shart bo'lgan voyaga yetmaganlar joylashtiriladi. Voyaga yetmagan shaxslarning 
maxsus -o'quv tarbiya muassasalarida bo'lishi tartibi va sharoiti, o'quv jarayoni va tarbiyaviy ta'sirga oid ishni tashkil 
qilish O'zbekiston Respublikasi Xalq ta'limi vazirligi tomonidan belgilanadi. 
Maxsus o'quv-tarbiya muassasasiga joylashtirish jazo chorasi hisoblanmaydi, chunki: 
• 
birinchidan, 
jazo choralari tizimida ko'rsatib o'tilmagan; 
•
ikkinchidan, 
bunday muassasada bo'lish muddati sud tomonidan belgilanmaydi; 
• 
uchinchidan, 
sudlanganlik muddati mavjud emas. 
Voyaga yetmaganlarning maxsus o'quv tarbiya muassasasida bo'lish muddati bizning fikrimizcha, sodir etilgan 
jinoyati uchun belgilanadigan jazoning maksimal muddatidan oshmasligi kerak. Davlat organining voyaga 
yetmaganning tarbiyalanishi maxsus o'quv-tarbiya muassasasida davom ettirilishi shart emas, degan xulosaga muvofiq, 
aybdorning maxsus o'quv tarbiya muassasasida bo'lishi belgilangan muddatidan oldin asosida tugatilishi mumkin. 
Voyaga yetmaganning uzoq muddat maxsus o'quv tarbiya muassasasida bo'lishi uning keyinchalik erkinlikda normal 
hayot kechirishini qiyinlashtiradi, uning ijtimoiy ongini pasaytiradi, jamiyat bilan o'zaro munosabatini uzib qo'yadi. 
Shuning uchun ham majburlov choralari qonunda ko'rsatilgan alohida hollarda qo'llanishi mumkin. 

---

152 
Voyaga yetmaganlarga nisbatan majburlov chorasini qo'llab jazodan ozod qilish, ularda jinoyat uchun jazodan 
ozod bo'lish mumkin, degan fikrni keltirib chiqarmasligi lozim. 
Sudlov o'zining majburlov chorasini qo'llash to'grisidagi qarorida voyaga yetmagan shaxsni birinchi marta 
jinoyat sodir etganligi, aybini bo'yniga olganligi va qilmishiga chin ko'ngildan pushaymon bo'lganligi, oiladagi turmush 
tarzi, jinoyatni sodir etishda voyaga yetmaganning ikkinchi darajali rol o'ynaganini ko'rsatishi lozim.