O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi o'rta maxsus kasb-hunar ta'limi markazi

 
4.6. Jinoyat va jinoyat tarkibining o'zaro munosabati
Jinoyat huquqi nazariyasida jinoyat tushunchasi va jinoyat tarkibining umumiy tushunchasi eng murakkab 
bo'lgan masala-lardan biridir. Jinoyat tushunchasi Jinoyat kodeksining 14-mod-dasida berilgan bo'lib, Jinoyat kodeksi 
bilan taqiqlangan aybli ijtimoiy xavfli qilmish (harakat yoki harakatsizlik) jazo qo'Uash tahdidi bilan jinoyat deb 
topiladi, deyiladi. Bu jinoyat tushunchasi va jinoyat tarkibi to'g'risida gap ketganda bitta hodisa, ya'ni jinoyat hodisasi 
sodir etilganligi to'g'risida gap boradi. Jinoyat va jinoyat tarkibi o'xshash tushunchalar boisa-da, ammo ular mazmun va 
mohiyati jihatidan aynan bir xil tushunchalar emas. 
Jinoyat va jinoyat tarkibi sodir etilgan obyektiv haqiqat bo'lib, inson xulqining yuridik akti hisoblanadi. 
Jinoyat kodeksining 14-moddasida jinoyat to'g'risida umumiy tushuncha berilgan bo'lib, jazolash tahdidi bilan 
jinoyat qonunida taqiqlangan qilmishni aybli sodir qilishdan iboratligi aytiladi va bu tushunchada har bir jinoyatning 
belgilari ifoda etilmaydi, balki jinoyat to'g'risida umumiy tushuncha beriladi, xolos. Jinoyat kodeksi «Maxsus» 
qismining har bir moddasida esa, alohida bir jinoyatning jinoyat tarkibini ifodalovchi asosiy belgilari beriladi. Har 
qanday jinoyat insonning harakati yoki harakatsizligi natijasida sodir qilgan ijtimoiy xavfli qilmishidir. Chunki bunday 

---

31 
qilmish tufayli shaxs va jamiyatning manfaatlariga tajovuz qilinadi. «Maxsus» qismning moddalarida esa, shunday 
qilmishning sodir etishni qonunda taqiqlanganligi, bunday taqiqlarini buzib sodir ctilganda shunday qilmishni sodir 
etganlikda ayblilik va jazoga sazovorlik belgilanadi. 
Jinoyatning umumiy tushunchasi jinoyatning ijtimoiy-siyosiy mazmunini ochib beradi, uning ijtimoiy 
xususiyati bo'lgan ijtimoiy xavfliligini ko'rsatib beradi. Jinoyat tushunchasi uning belgilarini ko'rsatib, qilmishga tavsif 
beradi. Ijtimoiy xavfli ekanligini belgilaydi va bu bilan jinoiy qilmishni boshqa huquq buzishlardan farqini ham aniqlab 
beradi. Jinoiy qilmishni kvalifikatsiya qilishda faqatgina Jinoyat kodeksi «Maxsus» qismining moddalarigina emas, 
balki «Umumiy» qism moddalaridan ham foydalanUadi. «Maxsus» qism normalarini amalda tatbiq qilishning umumiy 
qoidalari «Umumiy» qism moddalarida belgilanadi. Jinoyat kodeksi «Maxsus» qismining normalarini ishlab chiqishda 
qonun chiqaruvchi organ muayyan jinoyat tarkibning belgilarini imkoni boricha aniq qilib belgilashga harakat qiladi. 
Jinoyat tarkibining umumiy tushunchasi esa, jinoyat tarkibining tomon-Ikrini umumlashtirilgan holda ifodalaydi. 
Boshqacha qilib aytganda, barcha jinoyatlar tarkibi yuzasidan abstrakt (mavhum) tasavvur hosil qiladi, xolos. Bunda 
jinoyat huquqi faqat «Maxsus» qism normalari qoidalaridagina emas, balki «Umumiy» qism qoidalari dan ham 
foydalanadi. 
Shunday qilib, jinoyat tarkibining umumiy tushunchasi biron-bir normada emas, balki jinoyat huquqi 
nazariyasida ishlab chiqiladi va jinoyatning yuridik tavsifini o'zida ifoda etadi. 
Jinoyat tarkibining umumiy tushunchasi ilmiy bilishning muhim bosqichi hisoblanib, faqat o'quv jarayonidagina 
emas, balki dastlabki tergov organlari va sud faoliyatida sodir etilgan jinoyatni nazariy jihatdan to'g'ri kvalifikatsiya 
qilishning nazariy bazasi bo'lib hisoblanadi.