O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

LOGOMETRLAR 
Logometrlar magnitoelektrik asboblar sistemasidan bo'lib, ikki tok- termometr 
va doimiy reostat zanjirdagi toklar nisbatini o'lchashga mo'ljallangan (2.18- rasm). 
Logometrning qo’zg’aluvchi qismi bir-biriga 15-20° burchak ostida qattiq 
bog'langan hamda o'z o'qi atrofida aylanish imkoniyatiga ega bo'lgan R
p1
va 
R
p2
 
ramkalardan iborat. Ramkalar himoyalangan ingichka mis simlardan tayyorlangan 
bo'lib, doimiy magnit qutblari 
N 
va 
S 
orasiga joylashgan. 
Logometrning 
magnit 
sistemasi 
pirometrik 
millivoltmetrning 
magnit 
sistemasiga o'xshash bo'lib, faqat magnit o'tkazgich 1
 
bilan magnit qutblari uchlari 2 
orasidagi havo bo'shlig'ining shakli bilan bir-biridan farq qiladi. Logometrlarda havo 
bo'shlig'i magnit qutblari uchi markazidan uning chetiga tomon kamayib boradi. 
2.18. – rasm. Elektron logometr sxemasi. 
Shuning hisobiga magnit induksiyasi markazdan uning chetki tomonlariga 
qarab, taxminan kvadratga ko'tarish qonuni asosida oshadi. Ramkalarga tok uzatish 
harakatga teskari ta'sir ko'rsatuvchi kichik momentga ega bo'lgan spiral prujinalar 
orqali amalga oshiriladi. Bu prujinalar ramkalarni hamda ularga mustahkam 

---

75 
qotirilgan ko'rsatgich 
3 
ni tok manbai E
 
uzilganda dastlabki holatiga kelishini 
ta'minlaydi. Ramkalarga tok umumiy ta'minlash manbayi E
 
dan beriladi. Birinchi 
ramka zanjiriga o'zgarmas qarshilik R
1
 
ikkinchi ramka zanjiriga o'zgarmas qarshilik 
R
2
 
va qarshilik termometrining o'zgaruvchan qarshiligi R
t
 
ulangan. Doimiy 
qarshiliklar R
1
va R
2
manganindan tayyorlangan. Ramkalar sxemaga shunday 
ulanganki, ular hosil qilgan aylantiruvchi momentlar bir-biriga qarama-qarshi 
yo'nalgan bo'ladi. 
Ramkalarda hosil bo'lgan aylantiruvchi momentlar: 
(2.32) 
 

(2.33) 
bu yerda: K
1
va K
2
 - 
ramkalarning geometrik o'lchamlari va o'ramlar soniga 
bog'liq bo'lgan doimiy koeffitsiyentlar. B
1
va B
2
-
ramkalar joylashgan tarmoqdagi 
magnit induksiyalari; I
1
, va I
2
- ramkalardan o'tayotgan tok kuchi miqdori. Agar 
boshlang'ich holatda 
(2.34) 
bo'lsa, u holda ramkalardan o'tayotgan tok kuchlari teng bo'lib I
1
= I
2
, 
momentlar ham bir-biriga teng bo'ladi, ya'ni M
l
= M
2
 
hamda qo'zg'aluvchan sistema 
muvozanat holatda bo'ladi. 
Temperaturasi 
o'lchanayotgan 
muhitning 
temperaturasi 
oshishi 
bilan 
termometrning qarshiligi oshadi. Bu esa ikkinchi ramkada tok kuchining va aylanish 
momentining kamayishiga olib keladi. Katta moment ta'sirida qo'zg'aluvchan 
sistema soat mili yo'nalishida aylana (burila) boshlaydi. Bu paytda ikkinchi ramka 
magnit induksiyasi katta bo'lgan tomonga, birinchi ramka esa magnit induksiyasi 
kichik bo'lgan tomonga o'tadi. Ma'lum bir holatda qo'zg'aluvchan sistema 
muvozanatlashadi, ya'ni 
 

(2.35) 
bu tenglamadan: 
(2.36) 

---

76 
Agar tok kuchining kuchlanish va qarshiliklar nisbatiga bog'liqligini hisobga 
olib, yozish mumkin: 
(2.37) 
va 
(2.37) tenglamaga (2.38) dagi tok qiymatlarini qo'ysak, quyidagiga ega bo'lamiz: 
(2.38) 
Ramkalarning burilish burchagi toklar nisbatiga bog'liq bo'lgani uchun 
(2.39)
ga ega bo'lamiz.
Bu yerda R
1
; R
p1
; R
2
; R
p2
 
o'zgarmas qarshiliklar bo'lgani uchun ramkalarning 
burilish burchagi termometr qarshiligi qiymatiga bog'liqdir, 
(2.40) 
ya'ni qo'zgaluvchan sistemaning burilish burchagini termometr qarshiligining 
funksiyasi deb qarash mumkin. 
Hozirgi paytda sanoatda faqat 21, 22, 23 - darajali L-64, L-64I, L-64-02 markali 
ko'rsatadigan logometrlar ishlab chiqarilmoqda. Ularning tashqi qarshiligi 5 va 15 
Om, aniqlik toifasi esa 1,5 ga teng.