O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

 
GIDROSTATIK SATH O'LCHAGICHLAR 
Gidrostatik sath o'lchagichlar (4.3.- rasm) ham Kimyo va oziq-ovqat sanoatida 
suyuqliklar sathini o'lchashda keng qo'llaniladi. Ularning ishlashi quyidagi usulga 
asoslangan. Agar suyuqlikli idishga vertikal holatda o'rnatilgan trubka tushirilib, 
unga siqilgan havo berilsa, havoning pezometrik trubkadagi bosimi idishdagi 
puflanadigan suyuqlik balandligining og'irligiga teng bo'ladi. Bu esa o'z navbatida 
idishdagi suyuqlik sathini belgilaydi. 
Pezometrik sath o'lchagichlar asosan aralashmalar va agressiv suyuqliklar 
sarfini o'lchash uchun qo'llaniladi. 
Gidrostatik sath o'lchagichlar ikki turga bo'linadi: 

---

99 
1. Pezometrik sath o'lchagichlar. 
2. Difmanometrik (suyuqlikning balandligini bevosita o'zgartirish yo'li bilan 
sathni o'lchash). 
 
 
4.3.- rasm.
 
Gidrostatik sath o'lchagichlarning sxemasi. 
a) 
pezometrik.
b) 
difmanometrik. 
Difmanometrik sath o'lchagichlarda sath o'zgarishini idishdagi suyuqlik ostidagi 
va ustidagi bosimlar farqi bilan aniqlanadi. O'lchash asboblarining shkalalari sath 
o'lchov birliklarida yoki foizlarda darajalanadi. 
 
ELEKTRIK SATH O'LCHAGICHLAR 
Elektrik sath o'lchagichlar orasida eng ko'p ishlatiladigan sig'imli va omik 
(qarshilikli) asboblardir. Ularda suyuqlik sathining o'zgarishi biror elektr signaliga 
o'zgartiriladi. 
Sig'imli sath o'lchagichlarda sezgir element sifatida kondensatorli o'zgartgichlar 
qo'llanilib, moddaning sathi o'zgarishi bilan ularning sig'imi o'zgaradi. Sig'imli sath 
o'lchagichlarda nazorat qilinayotgan muhitning dielektriklik xususiyatlaridan 
foydalaniladi. Ular odatda silindrik o'zgartgich va ikkilamchi asboblardan iboratdir 
(4.4.- rasm).
Sathi o'lchanishi kerak bo’lgan suyuqlik quyilgan idish 1
 
ga izolyatsion material 
bilan qoplangan elektrod 
2 
tushiriladi. Elektrod idish devorlari bilan birgalikda 
silindrik kondensatorni tashkil qilib, uning sig'imi suyuqlik sathi tebranishi bilan 
o'zgaradi. Sig'imning kattaligi elektron blok 
3 
orqali o'lchanadi va o'lchash asbobi 
4 
ga uzatiladi. Sath o'zining ma'lum qiymatiga erishganda o'lchash asbobi 
signalizatsiya sxemasida releli elementdan yoki sathni o'lchash sxemalarida 
ko'rsatuvchi asbobni tashkil qiladi. 

---

100 
Elektrik sig'im, odatda, rezonans va ko'prik sxemalarida o'lchanadi. Rezonans 
usulida o'lchanayotgan sig'im induktivlik konturiga parallel ulanadi va rezonans 
konturini hosil qiladi. Rezonans konturi o'zgartgichning sig'imidagi ta'minlovchi 
chastota rezonansiga rostlanadi. O'zgartgichning sig'imi o'zgarishi natijasida uning 
chastotasi o'zgaradi va rezonans buziladi. Bu usuldan ko'pchilik sig'imli sath 
signalizatorlarida foydalaniladi.
Ko'prik usulida esa nazorat qilinayotgan sig'im ko'prikning bir yelkasiga 
ulanadi. Sath o'zgarishi bilan sig'im o'zgaradi va ko'prikda balans vujudga keladi. 
Nobalanslik signali kuchaytirgich orqali sath birligida darajalangan ko'rsatuvchi 
elektr asbobiga uzatiladi. Ko'prik usuli ko'pchilik sig'imli sath o'lchagichlarda 
ishlatiladi. Rezervuardagi sathni o'lchash chegaralari 0 - 5 m; elektron blokdan 
sathni distansion ko'rsatgichgacha bo'lgan eng katta masofa 1000 m bo'lib, ko'rsatish 
xatoligi 2 % ga teng. 
4.4.- rasm.
 
Sig'imli sath o'lchagich sxemasi.