O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

P’ezoelektrik manometrlarning
ishlash printsipi ba`zi kristall moddalarning 
mexanik kuch ta`sirida elektr zaryad hosil qilish qobiliyatiga asoslangan. Bu hodisa 
p’ezoeffekt deb ataladi. P’szoeffekt kvarts, turmalin, segnet tuzi, bariy titanat va 
boshqa moddalar kristallarida kuzatiladi. Bu tipdagi asboblarda ko`pincha kvarts 

---

95 
ishlatiladi. Kvartsning p’ezoelsktr effekti +500
0
S gacha bo`lgan temperaturaga 
bog’liq emas, lekin +570
0
S dan oshgan temperaturada bu effekt nolga teng bo`lib 
qoladi. 
F kuch ta`sirida kristall plastinka yuzalarida paydo bo`ladigan elektr zaryad 
ushbu formula bilan topiladi:
3.9. P’ezoelektrik manometr sxemasi 
F
K
Q
p

; 
(3.12) 
Bunda: 
K
P
— p’ezoelektrik doimiy, Kl/N. K
P
ning qiymati plastinaning o`lchmiga 
boglik emas va kristalning tabiati bilan bog’lanadi. 
Kvarts uchun K
P
=2,1*10
-12
Kl/N. 
3.9-rasmda p’ezoelektrik manometrning sxemasi ko`rsatilgan. O`lchanayotgan 
bosimni 4 membrana kuchga aylantiradi, bu kuch esa diametri 5 mm va qalinligi 1 
mm bo`lgan kvarts plastinalar 2 ning ustunlarini siqilishga majbur qiladi. Vujudga 
kelayotgan Q elektr zaryad 1 chiqishlar orqali katta kirish qarshiligiga (10
13
Om) ega 
bo`lgan elektron kuchaytirgich 5 ga uzatiladi. Zaryadning qiymati o`lchanayotgan 
P bosim bilan quyidagicha bog’langan: 
SP
K
Q
p

Bunda; 
S — membrananiig samarali yuzi 
Asbobning inertsionalligini kamaytirish uchun kamera 3 ning hajmi 
minimallashtiriladi. 
100 MPa (1000 kgk/sm
2
) gacha bosimlarni o`lchashga imkon beruvchi 
p’ezokvartsli manometrlar tez o`zgaruvchi bosimlarni o`lchashda keng qo`llanadi. 

---

96 
P’ezoeffektning afzalligi uning inertsionsizligidir. Bu asboblar bosimlari tez 
o`zgaradigan jarayonlarni (kavitatsiya, portlash) o`rganishda juda qulay. P’ezoelektr 
manometrlarning aniqlik sinfi 1,5; 2,0.