O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. Matkarimov, F. Ahmadjonov

3. Metall va qotishmalarning qattiqligini aniqlash
Metallarning qattiqligini Brinell usulida aniqlash:
•
TSH—2M turidagi Brinell o‘lchov asbobi tagligiga tay-
yorlangan va tayyor namuna komplekti qo‘yilib, ma’lum
usul bilan sharcha namunaga botiriladi;
•
kuchlanish olingandan keyin lupa yordamida sharcha
izining diametri aniqlanadi va Brinell bo‘yicha formula
orqali qattiqlik hisoblab topiladi;
•
topilgan natija jadval bilan taqqoslab ko‘riladi.
4. Temir-uglerod qotishmalarining holat diagrammasini
o‘rganish
•
laboratoriya ishini bajarish uchun o‘quvchilar qotish-
malarning holat diagrammasini tuzishni bilishlari kerak;
•
Fe—Fe
3
S diagrammasi daftarga chizilib, ularning kritik
nuqtalari, tarkibi va ulardagi o‘zgarishlarni, po‘lat va
cho‘yan qismlarini, ularning kattaliklarini o‘rganib chi-
qib, hisobot yoziladi.
5. Termik va kimyoviy termik ishlov berishning po‘lat xossa-
lariga ta’sirini o‘rganish
a) metallarga termik ishlov berishni o‘rganish:
•
o‘quvchi ma’lum markali po‘latni olib, termik ishlash
rejimlarini temir—uglerod holat diagrammalaridan
aniqlab, mufel pechi ichiga joylashtiradi;
•
rejimlar bajarilgandan keyin buyum mufel pechi
ichidan maxsus qisqich yordamida olinib, oldindan tay-
yorlab qo‘yilgan suv yoki yog‘ solingan idishga bo-
tiriladi va aylantirib turiladi, keyin bo‘shatiladi;
•
shu usulda termik ishlashning boshqa turlari bajariladi;
b) metallarga kimyoviy-termik ishlov berishni o‘rganish:
•
ishni bajarish uchun po‘lat namunalari mikrostrukturasi
o‘rganilib, ularning qattiqligi o‘lchanadi va qattiq kar-
burizatorda 920 °C haroratda 1 soat davomida semen-
titlanib, birinchi oddiy termik ishlov beriladi;
•
shu tarzda namunadan mikroshliflar tayyorlanib, uning
mikrostrukturasi tekshiriladi va Rokvell bo‘yicha qattiq-
ligi aniqlanadi;
•
sementitlangan va sementitlanmagan po‘lat namuna-
larining strukturalari hamda qattiqliklari o‘rganiladi va
xulosa chiqariladi.

---

77