O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

Yorug‘likning bîsimi
Ì à z m u n i : yorug‘lik bîsimi hàqidàgi
fikrning pàydî bo‘lishi; Låbådåv tàjribàsi; yorug‘-
lik bîsimini to‘lqin nuqtàyi nàzàridàn tushun-
tirish; yorug‘lik bîsimini kîrpuskular nàzà-
riya nuqtàyi nàzàridàn tushuntirish; yorug‘lik
bîsimining qiymàti; Låbådåv tàjribàsining àha-
miyati; yoruglik bîsimining nàmîyon bo‘lishi.
Yorug‘lik bîsimi hàqidàgi fikrning pàydî
bo‘lishi.
Àstrînîmlàr o‘z kuzàtishlàridà
Quyosh yaqinidà hàràkàtlànàyotgàn kîmåtà-
làrning gàz và chàng zàrràlàridàn tàshkil
tîpgàn dumi Quyoshgà nisbàtàn tåskàri tî-
mîngà cho‘zilib kåtishini àniqlàgànlàr (44- ràsm). I.Êåplår bu
hîdisàni Quyosh nurlàri bîsimining nàtijàsi sifàtidà tushuntirishgà
hàràkàt qilgàn. Àmmî bu fikrning to‘g‘riligini isbîtlàsh màqsàdidà
o‘tkàzilgàn ko‘plàb tàjribàlàr kutilgàn nàtijàni bårmàgàn.
Låbådåv tàjribàsi.
Yorug‘likning bîsimini birinchi bo‘lib o‘l-
chàsh 1899- yildà rus fizigi P.N.Låbådåvgà nàsib etgàn. 45- ràsm-
P. N. LEBEDEV
(1866–1912)
21-§.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

80
dà Låbådåv tîmînidàn, yorug‘likning qàttiq jismlàrgà ko‘rsàtàdigàn
bîsimini o‘lchàsh uchun o‘tkazgan tàjribàsining sõåmàsi ko‘rsàtil-
gàn. Qurilmà hàvîsi so‘rib îlingàn idishdà o‘rnàtilgàn bo‘lib, ingich-
kà ipgà îsib qo‘yilgàn và «qànîtchàlàr» biriktirilgàn yengil îsmàdàn
ibîràt. Qànîtchàlàr qàlinligi 0,01 mm dàn 0,1 mm gàchà bo‘lgàn
îq và qîràytirilgàn disklàr shàklidà bo‘lgàn. Ulàr îsmà àtrîfidà
àylàna oladigan o‘qqà nisbàtàn simmåtrik qilib o‘rnàtilgàn. Òushgàn
yorug‘lik îq và qîràytirilgàn disklàrgà turli õil bîsim ko‘rsàtàdi.
Nàtijàdà îsmàni tutib turgàn ingichkà ip àylàntiruvchi mîmånt
tà’siridà buràlàdi. Yorug‘likning bîsimi àynàn shu ipning burilish
burchàgi yordàmidà àniqlànàdi. O‘z nàvbàtidà, bu burilish qànît-
chàlàrgà tushàyotgàn yorug‘likning bîsimi màvjudligini, bu bîsim
jism sirtining qàytàrà îlish qîbiliyatigà và tushàyotgàn yorug‘lik
îqimigà bîg‘liqligini ko‘rsàtàdi.
Õo‘sh, yorug‘lik bîsimini qàndày tushuntirib bårish mumkin?
Shuni tà’kidlàsh lîzimki, yorug‘likning bu õususiyati hàm to‘lqin,
hàm kîrpuskular nàzàriya nuqtàyi nàzàridàn tushuntirib bårilishi
mumkin.