O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi a. G. G‘aniyev, A. K. Avliyoqulov

25- rasm.
a)
b)
d)
12-§.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

40
Yassi qutblàngàn yorug‘lik 
r
E
våktîrining tåbrànish và to‘lqin
tàrqàlish yo‘nàlishlàri yotuvchi tåkislik 
qutblànish tåkisligi 
dåyilàdi.
Ìåõànik to‘lqinlàrning qutblànishi.
Yorug‘lik to‘lqinlàrining
qutblànish måõànizmini yaõshirîq tàsàvvur qilish uchun måõànik
to‘lqinlàrning qutblànishi bilan tànishàylik.
Bo‘ylàmà to‘lqinlàr (tîvush to‘lqinlàri) hîlidà tåbrànish
to‘lqinning tàrqàlish yo‘nàlishi bilàn mîs kålàdi. Êo‘ndàlàng to‘l-
qinlàr hîlidà esà tåbrànish to‘lqinning tàrqàlish yo‘nàlishigà pår-
påndikular bo‘làdi. Shu bilàn birgà, to‘lqinning tàrqàlish yo‘nà-
lishigà pårpåndikular bo‘lgàn yo‘nàlish chåksiz ko‘pdir (26-
à 
ràsm).
Qutblàngàn to‘lqinni hîsil qilish uchun quyidàgichà tàjribà
o‘tkàzàylik. Yo‘lidà tirqishli to‘siq qo‘yilgàn ko‘ndàlàng to‘lqin 
SO
chilvir bo‘ylàb tàrqàlàyotgàn bo‘lsin (26-
b
ràsm). Gàrchi to‘lqin
hàràkàt yo‘nàlishigà pårpåndikular bo‘lgàn bàrchà yo‘nàlishlàrdà
tåbrànishi mumkin bo‘lsà-dà, 
ÀB
tirqishgà pàràllål bo‘lgàn to‘lqin-
làrginà to‘siqdàn o‘tàdi, bîshqàchà àytgàndà, shu yo‘nàlish bîsh-
qàlàrigà nisbàtàn ustun bo‘lib qîlàdi, ya’ni to‘lqin qutblànàdi. Àgàr
to‘siq và dåmàk, tirqish hàm 90°
gà burilsà (26-
d
ràsm), to‘lqin
tirqish îrqàli o‘tîlmày so‘nàdi. Òàjribà nàtijàsi chilvirdàgi to‘lqin
ko‘ndàlàng, qutblànish esà ko‘ndàlàng to‘lqinlàrgà õîs õususiyat
ekànligini ko‘rsàtàdi. Bo‘ylàmà to‘lqinlàr tirqish qàndày jîylàshishi-
dàn qàt’i nàzàr, undàn o‘tàvåràdi.
Qutblàgichlàr. 
Endi yorug‘lik to‘lqinlàrining tàbiàtini àniqlàsh
uchun yuqîridà kåltirilgàngà o‘õshàsh tàjribà o‘tkàzib ko‘ràylik.
Yorug‘lik to‘lqini hîlidà «tirqishli to‘siq» vàzifàsini nimà bàjàrishi
mumkin, dågàn sàvîl tug‘ilàdi. Bu vàzifàni bà’zi kristàllàr, màsàlàn,
turmàlin 
o‘tàshi mumkin. Bundày kristàllàr ànizîtrîpik õususiyat-
làrgà egà bo‘lgànliklàri uchun, yorug‘lik tåbrànishining mà’lum
yo‘nàlishidàgisini o‘tkàzib, bîshqàlàrini o‘tkàzmàydi. Bîshqàchà
àytgàndà, ulàr yorug‘likni qutblàsh õususiyatigà egà và shuning
uchun ulàr 
qutblàgichlàr 
dåyilàdi.
Z
Y
X
S
A
B
O
S
A
B
O