O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi

 
II bob. TUPROQQA SAYOZ ISHLOV BERADIGAN 
MASHINALAR 
Plug bilan shudgorlangan yerlarda yirik kesaklar orasida, 
g‘ovaklar paydo bo‘lib, dala yuzasi yetarli darajada notekis 
bo‘ladi. Bunday yerlarga urug‘ni sifatli ekish qiyin. Shu sababli, 
shudgorlangan yerdagi tuproqni ag‘darmasdan qo‘shimcha sayoz 
ishlov berib, kesaklarni maydalash, yumshatish, tekislash lozim. 
Kuzda shudgorlangan yerlarda bahorgi ekish mavsumigacha 
ayrim begona o‘t nihollari o‘sib chiqqan bo‘lsa, ularni yoppasiga 
yo‘qotish, ildizi bilan sug‘urib dala chetiga chiqarib tashlash 
kerak. Erta bahorda esa tuproq tabiiy namlikni saqlab, ekilgan 
urug‘ni bexato undirib olish uchun yumshatiladi. 
Shunday qilib, plug bilan shudgorlangan yerni ekin ekishga 
tayyorlashda yuqoridagi ishlarni bajarish uchun disksimon va 
tishli tirmalar, yoppasiga ishlov beradigan kultivatorlar, tuproq 
frezasi, mola, g‘ildiraksimon g‘altaklar, ya`ni tuproqqa sayoz (16 
sm
chuqurlikkacha) ishlov beradigan mashinalar ishlatiladi. 
Bundan tashqari, ekilgan urug‘ unib chiqayotgan bahorning 
issiq kunlarida kuchli yomg‘ir yog‘ib, havo harorati ko‘tarilib 
ketsa, dalalarda qatqaloq hosil bo‘ladi va unib chiqayotgan 
nihollarni bo‘g‘ib qo‘yadi. Shu bois yosh ko‘chatlarni siqilib 
qolishidan saqlash uchun tezda qatqaloqni buzish kerak bo‘ladi. 
Bu yengil tirmalar, kultivatorlar yordamida bajaradi. 
Sug‘oriladigan dehqonchilik yordamida yoz davomida 
ekinzorni har bir sug‘orishdan so‘ng tuproqdagi namlikning 
bug‘lanib ketishini kamaytirish, begona o‘tlarni qirib tashlash, 
tuproqni yumshatib, ekin ildizlarining rivojlanishini yengil-
lashtirish maqsadida chopiq kultivatori bilan qator oralig‘iga 
ishlov beriladi. 
O‘tloq yerlarda pichan hosilini ko‘paytirish maqsadida tabiiy 
o‘simlik ildizi rivojlanishini ko‘paytirish uchun yer usti sayoz 
yumshatiladi. 

---

50 
Plug bilan shudgorlanmagan yerlarga resurstejamkor texno-
logiyalar asosida minimal ishlov berishda ham sayoz ishlov 
beradigan mashinalardan foydalaniladi. 
Tuproqqa sayoz ishlov beradigan mashinalar O‘zbekistonning 
sug‘oriladigan dehqonchiligida o‘ta muhim o‘rin egallaydi. Shu 
sababli, mazkur bobni o‘rganishdan maqsad, bo‘lajak yosh 
mutaxassislarga tuproqqa sayoz ishlov beradigan mashinalarning 
turlari, tuzilishi, ularni mahalliy sharoitga moslab tanlash va 
sozlash negizlarini tushuntirishdir. Bobda mo‘ljallangan amaliy 
mashg‘ulotni bajarish natijasida chopiq kultivatori o‘quvchi ishchi 
qismlarini ma’lum tartibda joylashtirish bo‘yicha ko‘nikmalar 
oladi. 
O‘qituvchi mashg‘ulotlarni o‘tkazishda tirma, kultivator va 
freza tishlari tuproqni qanday deformatsiyalashini tushuntiradi. 
Ulardan to‘g‘ri foydalanish va texnika xavfsizligiga rioya qilish 
zarurligini uqtirishga harakat qiladi. O‘quvchilar e’tiborini 
o‘qitilayotgan mashinalar ta’sirida tuproqning ekologik holati 
buzilmasligining oldini olishga qaratadi. 
Bob bo‘yicha mashg‘ulotlar tugatilayotganida o‘rgatilgan 
muhim ma’lumotlar bo‘yicha o‘quvchilar orasida o‘zaro fikr 
almashuv, munozarani tashkillashtirish maqsadga muvofiqdir.