24
Xi asrda yirik va tarbiyaviy axloqiy asarlar yaratildi.
Kaykovusning “qobusnoma” asari
Xi asrning muhim yodgorligi
hisoblanadi. muallif bu kitobda musiqa sohasiga oid ko‘plab
fikr va mulohazalar keltiradi. Ayniqsa, maqomlaming insonga
ta’siri, shu davrda yashab ijod qilgan sozanda va xonandalar
to‘g‘risida ma
5
lumotlar Xi asrning hayoti va saroy sharoiti
to‘g‘risida fikrlar, musiqa ta’siri orqali insonni tarbiyalash va
davolash zikr etgan fikrlarning isbotidir.
Xi asrda fors till rivojlanib, mahalliy xalq ushbu tilda
so‘zlasha boshladi.
yillar davomida to‘xtovsiz urushlar esa madaniyat va
san’atni rivojlantirishga zarar yetkazdi.
Xii asrdan boshlab
tasavvuf yo‘nalishi rivojlana boshladi. Faxriddin ar-Roziy,
Jaloliddin Rumiy, ahmad yassaviy asarlari yaratildi.
Xii-XV asrlarning muhim sanalari bu temuriylarning
saltanati barpo etilishi bilan bog‘liq. XiV asrning ikkinchi
yarmida madaniyat va san’at sohasida yangi yuksalish davri
boshlandi.
mo‘g‘ul boshqinchiligidan keyin yangi shahar,
bozor va
savdo markazi, kutubxona, madrasalar barpo ctildi. sohibqiron
amir Temurning me’morchilik, harb ishi va iqtisod sohalariga
ahamiyati yuksak bo‘lishi barobarida san’at va madaniyat,
ilm-fan rivojlantirishga ham katta e’tibor beigan. XiV asrda
madaniyat, san’at, musiqa rivojlanishi shoir va mutafakkir
abdurahmon Jomiy nomi bilan bog‘liq. U yaiatgan “musiqa
haqidagi risola” o‘zbek va sharq musiqa madaniyatini
rivojlantirishga muayyan poydevor bo‘lgani mubolag‘a emas.
Jomiyning
ushbu asarida Forobiy, ibn sino, ibn Zayla, Urmaviy
kabi mutafakkirlarning aqidalari, tajribalari aks ettirilib, muallif
shu asosda o‘zining ilmiy-tadqiqot ishlarini olib boigan.
Xii asrdan boshlab XV asrgacha Kesh (shahrisabz),
samaiqand, Buxoro, Hirot shaharlari navbatma-navbat
madaniyat va san’at markazi bo‘lib kelgan. shu
yillar
25
dehqonchilik rivojlanib, hunarmandchilik san’atining xilma-xil
turlari paydo bo‘lgan. musiqa san’ati asosan oddiy mehnatkash
xalq ichida rivojlangan, kuylangan,
shu bois xalq musiqa
ijodiyoti to‘g‘risida ko‘p tarixiy asarlar bundan dalolat beradi.
Masalan, “Zafamoma” asari muallifi Sharafiddin Ali Yazdiy
yozgan: “Hunarmandlar san’ati xilma-xil bo‘lib, o‘zida ashula,
so‘z va raqsni jamlagan. Xalq goh ashula aytar, goh so‘z bayon
qilar, goh hazillashib, vaqti chog‘liq qilur erdi”
31
.
o‘rta osiyo musiqa madaniyatining rivojlanishi alisher
Navoiy nomi bilan bog‘liq. U shoh sulton Husayn Bayqaro
davrida ijod qilgan. Navoiy maslahati bilan saroyda sharq
mamlakatlaridan shoirlar,
musiqachilar, rassomlar, raqqosalar
taklif etib, ularga ijod uchun sharoit yaratib, muntazam
ular orasida mushoiralar, turli tadbirlar o‘tkazilgan. shoh
tomonidan ularning san’atiga
yuqori baho berib, rag‘batlantirib
kelgan. Tarixiy manbalardan ma’lumki, XV asrda Navoiy
rag‘batlantirgan san’atning abg‘ora turi rivojlangan. Navoiy
musiqa san’atiga ulkan muhabbati tufayli musiqachilar
faoliyatini keng rivojlantirgan. o‘sha davrlarda yashab ijod
qilgan musiqachilar o‘z asarlarida shoirning she’rlaridan
foyidalangan.
Do'stlaringiz bilan baham: