|
partiya asosida keng, o‘ychan kuy yotadi. doriy, eoliy ladlari
almashinib keladi. mavzu yakkaxon tomonidan orkestrning
osoyishta akkordlari fonida bayon etiladi:
asarda o‘zbek qo‘shiqchiligi koloriti sezilib turadi.
Konsertning ikkinchi qismi olijanob, vazmin lirika bilan to‘liqdir.
Uning asosida ohista, ravon rivojlanuvchan mavzu yotadi:
116
Final uch qismli, rondo tamoyillarida yozilgan.
G.musheldan tashqari yana konsert janrida ijod qilgan
i.akbarov, R.Xamrayev, sh.shaymardonov, R.Vildanov,
F.yanov-yanovskiy, s.Jalil, X.Rahimov, B.Giyenko,
R.abdullayev kabi kompozitorlarning nomlarini ham aytib o‘tish
joiz. Ushbu kompozitorlar fortepiano, orkestr, traba, violonchel,
skripka, ovoz uchun ко pgina konsertlar yaratdilar.
so‘nggi yillarda o‘zbekiston kompozitorlaming konsert
janriga qiziqishi yanada ortdi. Unga xos musobaqaviylik,
cholg‘ular о rtasidagi doimiy muloqot, ijro mahoratini namoyish
qilish imkomyatlari sozanda va tinglovchilami o‘ziga jalb
qiladi. Bu qatorda i.akbarovmng skripka va orkestr hamda
violonchel va orkestr uchun konsertlari, R.abdullayevning
fortepiano va orkestr uchun 3,4,5 konsertlari, H.Rahimovning
torli cholg‘ular uchun konsertlari hamda fortepiano va orkestor
uchun «Konzertino»si, N.G‘iyosovning fortepiano va orkestr
uchun «maqom-konsertlari», m.mahmudovning skripka va
orkestr uchun konsertini qayd qilish lozim.
odatta, konsert asari uchun mos keladigan yorqin lirik
yoki harakatchan kuy mavzusi yaratiladi. Uning rivoji esa
sharq tafakkuriga xos falsafiy, epik-xayolchan, hayajonli
dramatik mazmun bilan boyitilmoqda. Ushbu yangi intilishlar,
ijodiy topilmalar, ayniqsa, Rustam abdullaycv va Nuriddin
117
G‘iyosovlarning konsertlarida yaqqol seziladi. masalan,
R.abdullyevning «Tay ohanglari» deb nomiangan uchinchi
fortepiano komerti Tailand xalq kuylariga asoslangan bo‘iib,
impressionizm oqimiga oid bey tasviriy xususiyallarni namoyon
etadi.
66
N.G‘iyosovning To‘rtiiichi «maqom konserti»da esa
o‘zbek mumtoz janri konsert qonun-qoidalari bilan bog‘lanadi.
shu bilan biiga, asarning dramaturgiyasi jo‘shqin musobaqali
va murakkab simfonik tamoyillar orqali boyitiladi. ikkala
konsertlarning musiqiy mavzulari bir-biriga hech o‘xshamasa-
da, fortepiano cholg‘usi texnik va tembr imkoniyatlarini
kengaytirish yo‘iida yangi-yangi ijroviy talqinlarini ochib berish
xususiyatlari bilan o‘zaro yaqin turadi.
60-70-yillarda simfoniya janri cholg‘u musiqasining barcha
janrlari orasida o‘zini yorqin namoyon eta oldi. R. Hamroyevning
birinchi siinfoniyasi ma’rifat dushmanlari qurboni bo‘lgan
ilk o‘zbek aktrisasining fojiali taqdiri, inqilobdan avvalgi
o‘zbekiston xotin-qizlarining ayanchh qismati haqidagi o‘ylar
o‘z aksini topgan. i.akbarovning «samarqand hikoyalari»
(1972) nomli simfoniyasi samarqandning 2500 yiilik yubileyiga
bag‘ishlangan bo‘lib, uning tarixiy o‘tmishini aks ettirish bilan
bog‘liq.
Keymgi yjliarda yozilgan qiziqarli asarlarning aksariyati
musiqa merosining xalq ommaviy janrlari va maqomlari bilan
bog‘liq. masalan, mTojiyevning birinchi bamda uchinchi
simfoniyasi, m.mahmudovning «Navo» simfoniyalaii bunga
misol bo‘la oladi. m.Tojiyevning 3-simfoniyasi - zamonaviy
o‘zbek simfonizmining yorqin namunalaridan biri. Kompozitor
ushbu asarida ham sonata tamoyillari, ham o‘ziga xos milliy
rivojlanish usullarini uyg‘unlashtirib, original dramaturgiya hosil
qiladi.
so‘nggi o‘n besh yillikda milliy simfonik musiqaning
yuksalishiga ulush qo‘shgan mualliflardan T.Tojiyev, I.Akbarov,
66
alimedov m doni Zokirov 134-bet
118
B.Giyenko, T.qurbonov, m.mahmudov, N.G‘iyosov, F.yanov-
yanovskiy nomlarini alohida qayd qiUsh mumkin. Bu ayniqsa
m. Tojiyev ijodida o‘zbek miliiy simfoniyasi hozirga qadar
o‘zining eng yuqori pag‘onasiga ko‘tarila oldi.
1993-yil o‘zbek vatan ohanglari mutanosibligida yaratilgan.
1999-yi! Bankokda ushbu konscrtning lazer diski chiqqan eng
yuqori kasbiy-badiiy pog‘onasiga ko‘tarila oldi. Kompozitor
qariyb 30 yillik ijodiy faoliyati davomida 20 ta simfoniya
yaratib, umrining oxirigacha peshqadamlikni qo‘ldan boy
bermadi. Uning simfoniyalarida XX asrda sodir bo‘lgan yirik
ijtimoiy-siyosiy va madaniy hodisalar, shiddatli jarayonlar va
tarixshumul voqealar badiiy ifodasini topdi. Jumladan, 1990-yili
«Somon yo‘li» deb nomlangan simfoniyalar uchligini (№15, 16,
17) tinglovchilar xukmiga havola qildi. Uning «qahramonlik»
simfoniyasi esa istiqlol sharofati ila o‘zbekistonda amalga
oshirilayottan ulkan ishlarni tarannum etadi.
O‘zbek simfoniyanafislik maktabida ijodiy jihatdan yetuk
avlodning iqtidorii vakillaridan bo‘lmish N.G‘iyosovning ham
o‘z o‘rni bor. U o‘n ikkita simfoniyaning muallifi. Ijodkorning
musiqasiga ayni zamon ruhi chuqur singib ketgan. shu bilan
birga, asarda o‘zbek cholg‘u san’atida yuzaga kelgan an’analar
o‘ziga xos va yangi uslub asosida davom ettiriladi. mazkur
uslubning zaminida esa tabiiy holda uyg‘unlashgan barqaror
maqom tamoyillari yotadi. N.G‘iyosov o‘zbek simfonik
janriga taalluqli eng murakkab masalani yechishga intilar ekan,
asarlarida milliy musiqa tafakkurini va o‘zgacha talqin qilgan
yevropacha shaklni bir-biriga singdirishga harakat qildi.
Xullas, cholg‘u musiqasi o‘z yetukligida yangi bosqichga
ko‘tarilmoqda. Ushbu janrdagi asarlar g‘oyaviy mazmuniy
jihatdan chuqurlashdi, shaklan va usluban mukammallashdi,
zamonaviy simfonik tafakkur va uslublar yuzaga keldi.
119
Do'stlaringiz bilan baham: |
