O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi r. Mavlonova, O. To‘rayeva

ÒARBIYANING IJÒIMOIY HODISA EKANLIGI

Òarbiya kishilik jamiyati ibtidosida paydo bo‘lgan va bashariyat

manfaatlari uchun xizmat qilib kelgan. Òarbiya avlodlar o‘rtasidagi

aloqani ta’minlaydi. Kattalar turmush jarayonida orttirgan tajriba-

larini o‘zidan keyingi avlodga o‘rgatib borganlar. Kichik avlod esa

o‘z faoliyati davomida duch kelgan yangi-yangi muammolarning

yechimini topish barobarida bilim va ko‘nikmalarni egallab, oldingi

avloddan meros qolgan bilimlarni yanada boyitib, o‘zidan keyingi

avlodga qoldiradi. Insoniyat tarixiy taraqqiyot mobaynida turli

ijtimoiy bosqichlarni bosib o‘tdi. Formatsiyalarning o‘zgarishi

natijasida ish va ishlab chiqarish munosabatlari taraqqiy etdi. Bu

hol tarbiya jarayonining takomillashib borishiga o‘z ta’sirini o‘tkazdi.

Jamiyat taraqqiyoti, mehnat qurollarining takomillashishi

natijasida keyingi avlodga meros qoldiriladigan tajribalar hajmi ham

o‘sib boraveradi.

---

6

Agar ibtidoiy jamoa tuzumi boshlarida bolalar kattalarning

mehnati jarayonida bevosita ishtirok etish bilan malaka, ko‘nikma

va bilimlarni egallab borgan bo‘lsalar, keyinchalik ibtidoiy formatsiya-

larning tabaqalanishi natijasida mehnat turlari ham o‘zgarib bordi.

Ayrim bolalarni (qabila boshliqlarining, diniy marosimlarni

boshqaradigan shaxslarning bolalarini) diniy marosimlarni ado

etishga o‘rgatish zaruriyati tug‘ildi. Shunday qilib, ibtidoiy jamoa

tuzumidayoq bolalarni tabaqalashtirish an’anasi paydo bo‘ldi.

Quldorlik davriga kelib, bu an’ana ko‘zga yaqqol tashlandi.

Masalan, qullarning bolalari og‘ir ishlarni bajarishga o‘rgatildi.

Quldorlarning bolalari esa qullar ustidan hukmronlik qilishga tayyor-

landi. Shu bois ularga saboq berish zaruriyati tug‘ildi. Bu esa o‘qitishga

maxsus, shu sohani biladigan odamlarni jalb etishni taqozo qildi.

Bu hol maktab va o‘qituvchilarga bo‘lgan zaruratni keltirib chiqardi.

Ijtimoiy formatsiyalarning keyingi ravnaqi maktablarni rivojlan-

tirishga, jamiyat taraqqiyoti talabiga javob beradigan yangi-yangi

o‘quv yurtlarining barpo etilishiga olib keldi.