O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus kasb-hunar ta’limi markazi

6.1.1. Topografiya va shartli belgilar
Yer va uning tuzilishini qog‘ozda rejali ravishda aks ettirish 
topografiya deyiladi. Bu geodeziyada ko‘proq ishlatiladi.
Kartada yer va undagi asosiy belgilar aniq va qisqartirilgan 
holda beriladi. (1–4-rasmlar).

---

100
Sonli masshtab kartada tasvir etilgan to‘g‘ri chiziqlar 
oralig‘ini aniqlab beruvchi belgidir. U quyidagicha ko‘rsatiladi: 
1 : A yoki 1/A
Bunda: A – chiziqlar kartada necha marta qisqartirilganini 
ko‘rsatuvchi son. Masalan, 1:50000, 1:100000, 1:250000, 
1:100000, 1:40000, 1/84000 
. 
Chiziqli masshtabda joyning biror 
bo‘lagi aniq sonlar asosida chiziq bilan belgilanadi va bu aniq 
belgi kartaning tagida to‘g‘ri chiziq bilan taqsimlab ko‘rsatiladi.
Chiziqli masshtab 23 = r sonli masshtabga nisbatan oraliqni 
hisoblashga birmuncha qulay. Chunki sonlarni ko‘paytirib 
turmasdan aniq chiziq belgilari asosida ma’lum oraliqni o‘lchab, 
masofani tez belgilash mumkin. Turistlar ko‘proq 1:25 000 
masshtabli kartadan foydalanadilar.
Shartli belgilar kartani o‘qish kalitidir, shartli belgilar aso-
sida uch xil kartalar mavjud: masshtabli, masshtabsiz, izohli.
Shuni hisobga olish kerakki, kartadagi ayrim shartli belgilar 
faqat yoz mavsumiga moslab olinadi.
Joylarning relyefi yirik masshtabli kartalarda ko‘rsatiladi, 
bunda dengiz sathiga nisbatan balandliklar aniq o‘lchov bilan 
belgilanadi.
1-rasm. Ufq tomonlarini soat va quyosh