O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi j. R. Qulmuhamedov, K. M. Nazarov

Avtomobilni shatakka olishda boshqarish
Yo‘l harakati qoidalarining uchinchi ilovasida keltirilgan va 
transport vositasi harakatlanishi taqiqlangan hollarda, ularni 
ta’mirlash joylariga shatakka olgan holda yetkazish kerak.
Bir avtomobilni ikkinchi avtomobil qattiq yoki egiluvchan 
ulagich yordamida shatakka olganida harakatlanuvchi tarkib 
avtopoyezdga aylanadi. Demak, uning uzunligi va og‘irlik 
parametrlari ortadi.
Ma’lumki, avtopoyezdlar harakatlanganida yakka avtomobilga 
nisbatan g‘ildiraklarning aylanishiga, balandliklarga ko‘tarilishiga, 
tezlashishiga bo‘lgan qarshilik ortishi bilan bir paytda tormoz yo‘li 
ham uzayadi.
Avtomobil harakatlanayotganida dinamik gabarit yo‘lakning 
ortishi ham uni boshqarishni murakkablashtiradi. Ayniqsa, bu 

---

89
murakkablik qarama-qarshi ayrilishlarda va yo‘l qatnov qismining 
chekkasida harakatlanayotganida ko‘proq namoyon bo‘ladi 
(avtoshatakdagi avtomobil chetga og‘ishi natijasida kyuvetlarga 
tushib ketishi, yo‘l yoqasida harakatlanayotgan piyodalarni bosib 
ketishi ham mumkin).
Avtomobilni shatakka olganda haydovchi joyidan birinchi 
pog‘onada asta-sekin qo‘zg‘alishi kerak.
Tormoz berilganda ishchi tormoz bilan bir paytda dvigateldan 
(yordamchi tormoz tizimi) ham to‘g‘ri foydalanish kerak. 
Egiluvchan ulagichlar yordamida shatakka olinganda havo bosimi 
ostida ishlovchi tormoz tizimli avtomobillarning dvigateli ishlab 
turishi kerak. Bunday shatakka olishda qo‘l (zaxira) tormozining 
sozligiga ham katta ahamiyat berilishi kerak.
Agar dvigatel nosoz bo‘lsa, faqat qattiq ulagich yordamida 
shatakka olish ruxsat etiladi.
Agar shatakka olinishi kerak bo‘lgan avtomobilning rul tizimi 
texnik nosoz bo‘lsa, uning oldi qismini shatakchi avtomobilga 
qisman ortib yoki qattiq uchburchaksimon ulagich yordamida 
shatakka olish mumkin.
Egiluvchan ulagichning uzunligi 4 – 6 m bo‘lsa, har 1 m ga 
ogohlantirish taxtachasi yoki bayroqchalar bog‘lanadi. Tezlik 50 
km/s dan ortmasligi kerak.
Kunduz kunlari shatakka olinganda ko‘rinish masofasi qancha 
bo‘lishidan qat’i nazar, shatakchi avtomobildagi yaqinni yorituvchi 
chiroqlarni, shatakda esa, gabarit chiroqlarni yoqib qo‘yi shi kerak.

---

90