O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-xunar ta’lim markazi

3.7. Tandalash jarayoni va uskunalarini takomillashtirishning 
asosiy yo‘nalishlari
Tandalash mashinalarini takomillashtirish quyidagi asosiy 
yo‘nalishlarda olib borilmoqda:
 
– ularning ishonchli ishlashini oshirish;
 
– tandalash g‘altagining to‘xtash vaqtini kamaytirish va tanda 
g‘altagi, zichlovchi va o‘lchash vallarini birdaniga to‘xtashini 
ta’minlash;
 
– rom sig‘imi va tanda g‘altagi hajmini oshirish;
 
– qo‘lda bajariladigan amallarni avtomatlashtirish.
Tandalash jarayonini avtomatlashtirish va mexanizatsiyalash 
maqsadida tandalashning avtomatik texnologik kompleksi 
(ATK) ishlab chiqilmoqda. Bu kompleks quyidagi amallarni 
avtomatlashtirishni ko‘zda tutadi:
 
– romdagi bobinalar almashtirilganda iplar uchini bog‘lashni;
 
– tanda g‘altagini qo‘yish, qotirish va olishni;
 
– belgilangan texnologik omillarni o‘rnatishni;
 
– jarayonni nazorat qilishni;
 
– tanda g‘altagidagi o‘ram zichligini nazorat qilish va 
rostlashni;
 
– har bir ipning tarangligini alohida nazorat qilish va 
rostlashni;
 
– mashinaning tezlik rejimini muqobillashtirishni;
 
– iplarning uzilishi va uchi yo‘qolishini nazorat qilishni;
 
– iplardagi nuqsonlarni nazorat qilishni;
 
– iplarning elektrlanish darajasini nazorat qilishni;
 
– ip to‘plovchi ishini boshqarishni;

---

66
 
– ma’lumotlar tablosi ishini boshqarishni;
 
– chiquvchi hujjatlarni tayyorlashni;
 
– mashina yuritilayotgan va to‘xtayotgan paytda kompleks 
mexanizmlar ishining bir-biriga moslashishini;
 
– mashina, taranglovchi moslamalar, ipni nazorat qilish 
datchiklarni asosiy nazorat qiluvchi va sozlovchi moslama-
larning nuqsonlarini aniqlashni;
 
– ma’lumotlarni yig‘ish va to‘plash, xomashyo va hosil qilingan 
tanda g‘altaklari sifatini baholashni;
 
– to‘quv korxonasining ABT (avtomatik boshqarish tizimi)dagi 
EXM bilan aloqa o‘rnatilishi.
Tandalash jarayonini takomillashtirish elektron moslamalar 
va hisoblash texnikasidan kengroq foydalanish bilan bog‘liq (3.18-
rasm). Mikro EXM va avtomatik vositalar bilan jihozlangan 
tandalash mashinalarini yaratish jarayonning omillarini qattiq 
nazorat qilish, uni muqobil darajada olib borish va yuqori texnik-
3.18-rasm. 
Zamonaviy avtomatlashtirilgan tandalash mashinasi.

---

67
iqtisodiy ko‘rsatkichlarga erishish imkoniyatini beradi. Mehnat sarfi 
bo‘yicha tandalash yuqori o‘rinlarni egallamaydi (mehnat sarfi bor-
yo‘g‘i 3 % ni tashkil etadi), lekin keyingi texnologik jarayonlarga 
ta’siri bo‘yicha tandalash juda muhim ahamiyatga ega, ayniqsa 
mokisiz dastgohlar uchun.