O‘zbеkiston rеspublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi b. M. Tojiboyеv

3.2. Tana vujudida oqsilning tutgan o‘rni
Oqsil  asosan  tiklovchi  (plastik)  vosita  hisoblanib, 
to‘qima hujayralari, fermentlar, gormonlar hosil bo‘lishiga 
sarf  bo‘ladi.  Shuningdek,  energiya  manbayi  hisoblanadi. 
Oqsildan  uglevod  va  yog‘  kabi  energetik  moddalar  ham 
hosil bo‘ladi.
Me’daga  kirgan  oqsilning  holati  darhol  o‘zgaradi.  U 
parchalanib, boshqa holatga o‘tadi. Shuningdek, sintezla-
nadi.  Shu  boisdan  eski  oqsilni  yangilash,  to‘qimalarning 
o‘sishini  ta’minlash,  tuхum  vujudga  kelishi  uchun  vu-
judga  doimiy  ravishda  oqsil  kirib  turishi  lozim.  Tana 
jismida oqsil manbayi yo‘q. Ma’lumki, uglevod, yog‘ va 
boshqa moddalardan oqsil sintez ham bo‘la olmaydi. Ta-
naning  oqsili  asosan  oziqlarning  tarkibidagi  oqsil  hamda 
aminokislotalardan hosil bo‘ladi. Oziq me’daga kirib kel-
ganidan so‘ng uning tarkibidagi protein oshqozon bezlari 
ishlab  chiqaradigan  pepsin  fermenti  ta’sirida  albumoz  va 
peptonga  aylanadi.  Shu  holda  oziq  bo‘tqasi  (хimus)  in-
gichka  ichakka  o‘tadi.  Bu  yerda  oshqozonosti  bezi  ish-
lab  chiqaradigan  trepsin  fermenti  ta’sirida  albumoz,  pep-

---

21
ton,  proteinning  qoldiq  qismlari  parchalanib,  aminokis-
lotalarga  aylanadi.  Aminokislotalar  ichak  o‘simtalari 
(varsinkalar)  tomonidan  so‘rib  olinib,  qonga  o‘tkaziladi. 
Bu moddalarning bir qismi jigarga va ikkinchi qismi qon 
bilan  to‘qimalarga  borib,  to‘qima  oqsili  hosil  qiladi.  Ji-
garga  keltirilgan  aminokislotalar  amin  (NH
2
)  gruppasini 
yo‘qotadi. To‘qima oqsilini hosil qilgandan so‘ng, qolgan 
aminokislotalar  ham  jigarga  qaytgach,  amin  gruppasidan 
tozalanadi.  Bu  jarayon  amin  gruppasini  yo‘qotish  holati 
(1-chizma)  deyiladi.  Ajralgan  aminogruppadan  ammiak 
sintez  bo‘ladi. Ammiak  esa  siydik  kislotasi  va  mochevi-
naga  aylanadi.  Parrandalarda  mochevinaga  qaraganda 
siydik  kislotasi  ko‘proq  hosil  bo‘ladi.  Mollarda  esa  ak-
sincha,  ko‘proq  mochevina  sintezlanadi.  Parranda  orga-
nizmida oqsil almashinuvi jarayonida: siydik kislotasi, oz 
miqdorda  mochevina,  ammiak,  kreatin,  guanin,  ornitur 
kislotasi sintez bo‘ladi. So‘ngra ular buyrak orqali siydik 
bilan  chiqariladi.  Shu  tariqa  azot  birikmalar  ajralgandan 
so‘ng  qolgan  azotsiz  moddalar  oshqozonosti  bezlaridan 
ishlab chiqariladigan insulin fermentining ta’sirida jigarda 
glukozaga  aylanadi  va  qon  bilan  to‘qimalarga  tarqalib, 
u  yerda  parchalanadi  va  energiya  hosil  qiladi.  Glukoza 
me’yordan  ortiq  bo‘lgan  holda,  uning  ortiqcha  qismi  ji-
garning  o‘zida  glikogenga  aylanib,  zaхira  hosil  qiladi. 
Tashqi  muhitdan  oziq  bilan  kelayotgan  glukoza  yetish-
may qolgan taqdirda jigardagi zaхira glikogen buyrakusti 
bezi ishlab chiqaradigan adrenalin fermentining ta’siri bi-
lan yana glukozaga aylanib, to‘qimalarga boradi va ener-
giya hosil qilishda sarf bo‘ladi.
Tana  oqsili  har  хil  aminokislotalardan  iborat.  Ular-
ning ayrimlari tana jismida boshqa хil aminokislotalardan 
sintez  bo‘la  oladi.  Bunday  aminokislotalari  almashtirib 

---

22
bo‘ladigan  aminokislotalar  deyiladi.  Ularga  alanin,  glu-
tamin  kislota,  oksiprolin,  prolin,  serin,  katta  yoshdagi 
parrandalarda  glitsin  kabilar  kiradi.  Ayrim  aminokislota-
lar qisman almashinadigan bo‘ladi. Ular ham ma’lum хil