O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi Olmazor tibbiyot kolledji

O’tkir gastritning qisqacha ta’rifi.
Me’da shilliq pardasining o’tkir yallig’lanishi (kuyish va boshqa o’zgarishlar) poglietiologik kasallik hisoblanadi. U ximiyaviy, termik, mexanik va bacterial omillar tomonidan qo’zg’otiladi. O’tkir gastritda jarayon shilliq pardaning yuza epiteliysi bilan chegaralanib qolishi yoki butun bezli apparatning bag’ri, interstitsial to’qima va hatto mushak qatlami va serroz pardaga tarqalishi mumkin. Bu etiologiya omillarining xarakteriga, patogenligiga, ta’sir yo’llariga, patologik jarayon rivojlanishining mexanizmiga va davomiyligiga bog’liq.

1. 
   O’tkir oddiy gastrit. Uning rivojlanishiga ekzogen (palapartish ovqatlanish, ovqat toksikoinfektsiyalari, dori-darmonlar, ko’p ovqat yeyish va boshqalar) va endogen (o’tkir infektsiyalar, modda almashinuvining jiddiy buzilishlari, radiatsiyadan zararlanish, azotemiya va boshqalar) omillar muhim rol o’ynaydi. Og’riq simptomlari sabab bo’ladigan omillar ta’siridan 4-6 soat o’tgach paydo bo’ladi va ko’ngil aynishi, og’riq va behollik, bosh aylanishi, qusish, ich ketar va keyinchalik suvsizlanish va o’tkir tomirlar yetishmovchiligi belgilari (rangparlik, gipotenziya, taxikardiya) leykotsitoz, aksariyat buyraklarning toksinli zararlanish belgilari bilan o’tadi.
   
2. 
   O’tkir korroziv gastrit. Me’da shilliq pardasiga kislotalar, ishqorlar, og’ir metallarning tuzlari, yuksak konsentratsiyadagi spirtlar va boshqalar ta’siri natijasida paydo bo’ladi. Kasallik klinikasi zaxar tabiatiga, zararlanish darajasiga bog’liq va toksinli narsalarni yutib yuborish bilan yuzaga chiqadi.
   

Bemorlar oz o’tmay og’zida, to’sh orqasida va epigastral soxada achishadigan og’riqlardan, azob beradigan, ba’zan qon aralash qusishdan shikoyat qiladilar, labda, og’iz, tomoq shilliq pardasida kuyish alomatlari bo’ladi, tovush bo’g’iladi, stridor nafas, qorin pardasi ta’sirlanish simptomlari bo’ladi, neytrofilli leykotsitoz, og’ir hollarda esa o’tkir tomir yetishmovchiligi belgilari – kollaps (ba’zan shok holati) kuzatiladi

3. 
   Flegmonali gastrit. Kamroq uchraydigan, turli bacterial flora tomonidan qo’zg’atiladigan va o’tkir boshlanishi, et junjikishi, gipertermiya, keskin adinamiya, qorinda og’riq, ko’ngil aynishi, qusish, giperleykotsitoz bilan neytrofilli siljish (toksik donadorlik bilan), SOE oshishi va yallig’lanishning boshqa alomatlari bilan xarakterlanadi. Prognozi hayrli emas. Davolash xirurgik.
   

Asoratlari: o’tkir gastritda o’tkir tomirlar, ehtimol yurak yetishmovchiligi, xloropenik koma, me’daning o’tkir perforatsiyasi (korroziv va flegmanoz hilida) chandiqli o’zgarishlar (uzoq muddatli vaqtdan yuz beradigan asoratlar), mediastning, yiringli plevrit, tromboflebit, jigar abtsessi, sepsis va boshqalar (og’ir formalarida), xronik formaga o’tishi. Surunkali gastritda – me’da va o’n ikki barmoqli ichakning yara kasalligi, rakka aylanishi, me’dadan qon ketish, ikkilamchi (ba’zan og’ir) temir tanqisligi anemiyasi, oriqlab ketish, kaxeksiya.
Differensial diagnostika o’tkir va surunkali gastritlarni me’da va o’n ikki barmoqli ichakning yara kasalligi, miokard infarktining abdominal formasi, o’tkir va surunkali appenditsit, me’da raki, o’tkir va surunkali pankreatit va xolististit (jumladan o’t – tosh kasalligi), o’t xaltachasi va yo’llari diskineziyasi surunkali enterokolitda farq qilish kerak.
Bundan tashqari, o’tkir gastritni diafragma osti absessi, jigar absessi, qopqa vena trombozi va “qorindagi o’tkir holat” ni boshqa turlaridan diferensiatsiya qilish kerak.
Surunkali gastrit ayrim klinik formalarining qisqacha ta’rifi.

1. 
   Me’da sekretsiyasi normal yoki oshgan surunkali gastrit yarada bo’ladigan og’riqqa o’xshash og’riq, nordon kekirib zarda qaynashi, qabziyatlar bilan xarakterlanadi. Aksariyat o’rta va navqiron yoshda asosan erkaklarda ychraydi. Me’da suyuqligini tekshirish - kislotalilik normal yoki giperatsid xolat. Rentgenoskopiya – burmalar qalinlashuvi, kuchaygan perestaltika, o’zgarishlar asosan pylorus va o’n ikki barmoq ichakda joylashadi.
   
2. 
   Surunkali atrofik gastrit secretor yetishmovchiligi bilan: og’izda yoqimsiz maza, ishtaha pasayishi, quruq kekirish, ovqatdan keyin qorin quldirashi, suyqlik qo’yilganidek sezgi paydo bo’lsishi, aksariyat ich ketar, oriqlash, asta-sekin anemiya rivojlanishi va boshqalar. Rentgenologik – me’da shilliq pardasi burmalari yupqalashgan, ayrim joylarda atrofiya, me’da gipotoniyasi (gastroptoz). Endoskopiya va mo’ljallangan biopsiyada, yuza gastrit yoki me’da bezlarining va ularning atrofiya bilan birga bilinarli o’zgarishlar, me’da suyuqligini tekshirish – kislotalik pasaygan yoki bo’lmagan (me’da secretor funksiyasining o’rtacha yoki ifodalangan pasayishi, axiliya xolati).
   

Davosi.

1. 
   O’tkir gastritni davolash.
   

• 
  Bemorni kasalxonaga joylashtirish parxezga rioya qilish
  
• 
  Me’dadan toksinli omillarni va boshqa sababchi omillarni haydash bo’yicha tadbirlar: 2%li natriybikorbona yoki kaliypermonganat qo’shilgan qaynagan iliq suv bilan yuvish, 30 gr magniysulfat, aktivlangan ko’mir kabilarni berish
  
• 
  Venaga tomchilab fiziologik eritma, 5%li glyukoza eritmasi, 10% li 10 ml li osh tuzi eritmasi yuborish, suvsizlanishga qarshi kurash bo’yicha boshqa tadbirlar, dezintoksikatsion choralarni ko’rish
  
• 
  Zarur bo’lganda tomirlar yetishmovchiligida ishlatadigan preparatlarni: kofein, kordiamin, mezaton, adrenalin yurak glikozidlari – strofantin, korglyukon, allergiyani yo’qotuvchi vositalar – kalsiy xlorid, dimedrol, kaltsiy glyukonat, simptomatik terapiya, quvvatga kirituvchi vositalar – vitaminlar
  
• 
  Flegmanoz gastritda – operatsiya yo’li bilan davolash yoki antibacterial preparatlar – antibiotiklar, sulfanilamidlar bilan davolash
  

2. 
   Surunkali gastritni davolash. Bemor ahvolining og’ir-yengilligiga, kasallikning kechishiga, me’da sekretsiyasi ahvoliga, kasallikning klinik formalariga binoan olib boriladi.
   

• 
  Qo’ziganda kasalxonaga joylashtirish
  
• 
  Parhezga rioya qilish (o’tkir va yog’li taomlar, ziravorlar, ichklilik, chekish kabilar man qilinadi)
  
• 
  Bo’lib-bo’lib kuniga 5-6 mahal ovqatlanish, parxez №1a, 1b tayinlanadi. Anatsin va gepatsin holatlarda yetarli miqdorda oqsillar (PO-115 g), yog’lar (80-90 g), uglevodlar va vitaminlar buyuriladi.
  
• 
  Me’daning sekretor va motor-evokuator funksiyasi oshganda – atropine, apazmolitiklar, benzogeksoniy, vikalin, metatsil, pentoksil va boshqalar tayinlanadi.
  
• 
  Antatsid vositalar sifatida: alyuminiy gidroksid (4%li suvdagi suspenziya ko’rinishida 1-2 choy qoshiqdan kuniga 4-6 marta), almagel (1-2 choy qoshiqdan 4 marta- ertalab, kunduzi, kechqurun va uxlashdan oldin 3-4 hafta mobaynida), kaltsiy karbonat 0,25-1 g dan kuniga 2-3 marta, uni bemor bedorlikda bo’lganda har soatda qabul qilsa bo’ladi.
  
• 
  Sekretsiya yetishmovchiligi bo’lgan gastritlarda kvateron, gangleron, kavkaz diokereyasi, zupturum va pantaglyutsit shirasi, PP,S,B guruxi vitaminlari, me’da shirasi abomin, betatsit, pankreatin, qon, oqsil preparatlari, plazma quyish
  
• 
  Me’da secretor funksiyasi holatiga mos keladigan mineral suvlar – borjomiy, Yessentukiy qo’llanish va boshqalar.
  
• 
  Sanatoriy-kurortda davolash (Ijevsk, Yessentukiy,Jeleznovodsk, Pyatikors, Feadosiya va boshqalar)
  
• 
  Dispanser kuzatuvi
  

Profilaktikasi.
To’g’ri ovqatlanish gigienasiga puxta amal qilish, chekish va ichkilikka va boshqa zararli odatlarga qarshi kurashish, surunkali infektsiya o’choqlarini, hazm organlarining boshqa kasalliklarini o’z vaqtida davolash, kasb-korga taaluqli zararli omillarga qarshi kurashishi.
Tayanch iboralar

1. 
   Alimentar –ovqatlanish bilan bog’liq.
   
2. 
   Anamnez – kasallikning kelib chiqishi to’g’risida ma’lumot.
   
3. 
   Anoreksiya – ishtahaning batamom yo’qolishi.
   
4. 
   Atrofiya – hujayralar, to’qimalar va a’zolarning hajm jihatidan kichrayib borishi.
   
5. 
   Axiliya – ovqat hazm qilish suyuqliklarning bo’lmasligi.
   
6. 
   Vitaminlar – organizm hayotiy faoliyati uchun zarur bo’lgan moddalar.
   
7. 
   Zaharlanish – organizmga tashqi yoki ichki muhitdan tushuvchi zararli moddalar ta’siridan kelib chiquvchi holat.
   
8. 
   Zond – uchki tomonidan metal qismi bo’lgan rezina naychalar.
   
9. 
   Zondlash – zondlar yordamida me’da, ichak shirasini tekshirish.
   
10. 
    Pepsin – me’da shirasidagi asosiy ferment.
    
11. 
    Sekretsiya – shira ajralish jarayoni.
    
12. 
    Simptom – kasallikning belgisi.
    
13. 
    Eksikoz – suv, tuz almashinuvining va to’qimalarning suvsizlanishi.
    
14. 
    Normotsid – shira ajratish vazifasi saqlangan.
    
15. 
    Giperatsid – shira ajratish vazifasi oshgan.
    
16. 
    Gipoatsid – shira ajratish vazifasi o’rtacha yetishmasligi.
    
17. 
    Anatsid – shira ajratish vazifasi ro’y-rost yetishmasligi.
    

18..Koprologik tekshirish: umumiy analiz, yashirin qonga (Gregersin reaksiyasi), gijja tuxumlariga va boshqalar.
19.Instrumental tekshiruvlar: me’da-ichak yo’li rengenoskopiyasi va rengenografiyasi, fibrogastrokopiya, laparoskopiya va boshqalar.