O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim vazirligi Olmazor tibbiyot kolledji

Klinik ko’rinishi:
O’tkir xoletsistit o’ng qovurg’a ostiva qorin osti soxasida birdaniga paydo bo’ladigan og’riqlar bilan boshlanadi. Ko’pincha og’riqlar o’ng yelkaga va o’ng kurak soxasida tarqaladi. Bir necha soat davomida og’riq kuchayadi,lekin o’t-tosh sanchiqlarida uchraydigan og’riqlar kabi kuchli bo’lmaydi. Og’riqlar o’t pufagini o’rab turuvchi vistseral qorin pardaning ta’sirlanishiga bog’liq. Harakat chuqur, nafas olish og’riqni yanada kuchaytiradi. Bemor ko’pincha o’ng tomonga va orqaga egilgan bo’lib, majburiy holatga o’tiradi. Tana harorati oshadi. Yuz-beti ranglar, ahvoli og’ir, ingraydi. Qaltirash paydo bo’ladi. Haroratning oshishi va titrash yiringli va flegmonali xoletsistitdan darak beradi. Til quruqlashadi, oq karash bilan qoplanadi. Huruj aslida ko’ngil aynishi, qayta-qayta qusish qorin dimlanishi bilan o’tadi, qabziyat kuzatiladi. Bemor bezovta bo’ladi. Qorinni paypaslaganda o’t chiqaruvchi tizimlar uchun xos bo’lgan og’riq bilan ifodalangan Ortner, Zaxarin,Obraztsov-Merfi, Vasilenko belgilari, Frenikus belgisi, qorin pardaning ta’sirlanishi kabi belgilar musbat bo’ladi. Qorin yuzaki palpatsiya qilinganida o’ng qovurg’a ostida, ayniqsa o’t pufagi proyeksiyasida qattiq og’riq kuzatiladi, mana shu soatda qorin oldingi devoir mushaklarining taranglashuvi aniqlanadi. Ba’zi hollarda qorin devoir yupqaligida mushaklarda og’riq borligi va himoyaviy taranglanishiga qaramasdan cho’zilgan va og’riqli o’t pufagini paypaslash mumkin. Sariqlik kuzatilmaydi. O’tkir xoletsistitda duodenal zondlashni o’tkazish mumkin emas. Bemor umumiy holatining og’irlashuvi, yuqori harorat, titrash, taxikardiya, o’ng qovurg’a ostida qorinning og’rishi kuzatiladi.
Ionga neytrofil leykotsitoz (15-20, 10 l), EChT ning oshishi flegmonali va gangrenali xoletsistitdan darak beradi. Termografiya yordamida o’t pufagi proyektsiyasi soxasida terining gipertermiyasi o’chog’ini aniqlash mumkin. O’tkir xoletsistit tashxisida exografiya katta ahamiyatga ega, ayniqsa kechadigan jarayon tekshirilganda uning dinamikasini bilish uchun bir necha soatdan keyin (ertasiga) og’ir hollarni tashxis qilishda kompyuterli tomografiya qo’llaniladi. Exografiya va tomografiya nazoratida ba’zi bir muolajalari o’tkaziladi. O’t pufagi punksiyasi qilinadi va uning ichidagi yallig’langan suyuqlik olib tashlanadi, uning bo’shlig’iga antibiotiklar yuboriladi.
Kasallikning kechishi va uning asoratlari:
Kasallik oqibatida yaxshi tugashiga og’riq, harorat va qonning o’zgarishi, kasallikning 2-4 kunida ko’proq namoyon bo’ladi va bir necha kun saqlanadi, shundan so’ng bemor tez yoki sekin asta tuzaladi. Ba’zi hollarda esa surunkali shakliga o’tadi, ko’proq bu holat yiringli va flegmonali xoletsistitda uchraydi. Kasallik yomon kechganida o’tkir davri cho’ziladi va asoratlar kelib chiqishi mumkin: o’t pufagining qorin bo’shlig’ida perforatsiyasi peritonit rivojlanishiga yoki infektsiyaning ichki a’zolariga tarqalib ichki oqmalari hosil qilishiga, yuqoriga ko’tariluvchi xolangit, jigar abstsessiga sabab bo’ladi. O’ng qovurg’a ostida birdaniga o’tkir qattiq og’riq paydo bo’lishi, peritoneal belgilarning yaqqolligi, kichikroq tutishi, yel va najas chiqishining to’xtashi sababli qorinning tushishi, bosimning tushishi o’t pufagi perforatsiyasidan darak beradi. O’tli peritonit tashxisida austkultatsiya usuli ham yordam beradi: o’t pufagi joylashgan soha ustidagi qorin pardasining ishqalanish shovqini eshitiladi. Yana shuni alohida ta’kidlab o’tish zarurki, ugli peritonit og’irroq kechadi va yomon oqibatlarga olib keladi.
Davolash:
O’tkir xoletsistit bilan kasallangan bemorlarga jarrohlik bo’limlariga yotqiziladi. Flegmonali va gangrenali xoletsistitda yoki uning oqibati tezda operatsiya qilinadi. Kasallik o’rtacha kechayotgan bo’lsa va asoratlar kuzatilmasa, ta’sir doirasi keng antibiotiklar katta miqdorlarda beriladi, ampitsillin (har 4-6 soatda 0,5-1 g ichish), oletetrin (0,5-1 har 4-6 soat ichishga) yoki tetraolean (0,1 g dan kuniga 3 marta muskul orasiga), vena ichiga 500 mg 25-30 ml suvda (ineksiya uchun), levometsitin (0,5-0,75 g) kuniga 4-6 m tayinlanadi. Spazmolitiklar: atropine sulfat, no-shpa, parxezga rioya qilish, issiq shirin choy, mineral suvlar, ovqatdan o’zini tiyish tavsiya etiladi.
Profilaktikasi:

1. 
   Ratsional ovqatlanish tartibiga rioya qilish
   
2. 
   Fizkultura bilan shug’ullanish
   
3. 
   Yog’almashinuvi buzilishining oldini olish
   
4. 
   Badandagi infektsiya o’chog’ini yo’qotish kerak
   

Surunkali xoletsistit.
Surunkali xoletsistit – o’t qopining surunkali yallig’lanishidir. Surunkali xoletsistit o’tkir xoletsistitdan so’ng kelib chiqadi, ammo ko’proq mustaqil ravishda va asta-sekin o’t-tosh kasalligi asosida kelib chiqadi. Ko’pincha surunkali xoletsistit sekretoryetishmovchilik bilan o’tadigan gastrit, surunkali pankreatit va hazm a’zolari kasalliklari hamda semirish kasalligi bo’lgan bemorlarda uchraydi. Surunkali xoletsistitlarni tibbiy jamoatchilik tomonidan qabul qilingan tasnifi mavjud emas. Quyida A.M.Nogaller (1979) taklif qilgan tasnifini keltiramiz:

1. 
   Og’irlik darajasi bo’yicha:
   

1. 
   yengil turi
   
2. 
   o’rtacha og’ir turi
   
3. 
   og’ir turi
   

2. 
   Kasallikning kechish bosqichlari bo’yicha:
   

1. 
   qaytalanishi
   
2. 
   pasayib boruvchi qaytalanishi
   
3. 
   remissiya davri (barqaror va beqaror)
   

3. 
   Asoratlanishi bo’yicha:
   

1. 
   asoratlanmagan
   
2. 
   asoratlangan
   

4. 
   Kechish turlari bo’yicha:
   

1. 
   qaytalanuvchi
   
2. 
   sust kechuvchi
   
3. 
   almashinuv kechuvchi
   

Klinik ko’rinishi:
Surunkali xoletsistit bilan og’rigan bemorlar o’ng qovurg’a ostida to’mtoq og’riqlarni sezadilar, bu og’riqlar doimiy bo’lib, yog’li va qovurilgan ovqat iste’mol qilganda 1-3 soatdan keyin paydo bo’lib, yuqoriga, o’ng yelkaga, bo’yinga, o’ng ko’krakka tarqaladi.
Dispeptik o’zgarishlar: og’izda taxir va metal mazasini sezish, havo bilan kekirish, ko’ngil aynishi, meteorizm,defekatsiyaning buzilishi, qabziyatning ich ketishi bilan almashinib turishi kuzatiladi. Nevrasteniya belgilari: ta’sirchanlik, uyqusizlik bo’ladi.
Sariqlik kam uchraydi, asosan jigarning ikkilamchi shikastlanishida qorin soxasi paypaslab tekshirilganda va perkussiya meteorizm aniqlanadi. Qorinning yuzaki palpatsiyasida, qorin oldingi devorida o’t pufagi soxasida og’riq va sezuvchanlik aniqlanadi. Qorin pressi mushaklarining qarshiligi (rezistentligi) oshadi.ko’pincha og’riq bilan ifodalanuvchi Myusse-Georgiyev, Grekov-Ortner, Obraztsov-Merfiy, Vasilenko belgilari musbat bo’ladi.
Surunkali xoletsistit asoratlari surunkali gepatit, xolangit rivojlanadi, jigar kattalanishi mumkin. Palpatsiya jigar chetlari zichlashgani va og’riq seziladi. Surunkali xoletsistitda duodenal zondlash katta ahamiyatga ega: o’tning “V” portsiyasini olish qiyinlashadi, chunki o’t pufagining konsentratsiyalash hususiyati va pufakchaning reflector faoliyati buzilishi kelib chiqadi. O’tning “V” portsiyasi “A”, “S” portsiyasidan ko’ra xiraroq va takror bo’ladi.
Xolitsistografiyada o’t pufagi shaklining o’zgarganligi, rentgenogramma uning ko’rinishi aniq emasligi ko’rinadi.
Ultratovush bilan tekshirilganda uning devorlarining kattalashganligi va unda konkrementlar yo’qligi aniqlanadi.
Kechishi:

1. 
   Lagent
   
2. 
   Takrorlanuvchi
   
3. 
   Og’ir kechadigan-yiringli bo’ladi
   

Asoratlari.
Surunkali xolangit, gepatit qo’shiladi. Pankreatit bo’ladi, chunki 70 % hollarda umumiy o’t yo’li va pankreatik yo’llar o’n ikki barmoq, ichakdka tushishi oldidan qo’shiladi. Yallig’lanish jarayoni o’t pufagida toshlar yirilishiga olib keladi.
Davolash:
Savollar

1. 
   Jigar va o’t yo’llarining tuzilishi va vazifasi.
   
2. 
   Simptomlari va klinik holati.
   
3. 
   Bemorlarni tekshirish usullarini va davolash turlari.
   
4. 
   Surunkali gepatit, jigar sirrozi va xoletsistit kasalliklari bilan og’rigan bemorlarda hamshiralik parvarishini olib borish.
   

Tayanch iboralar:
O’tkir xoletsistit- o’t qopining o’tkir yallig’lanishidir, uning rivojlanishida mikrob florasining o’t qopi devoriga ko’proq gemotogen yo’l bilan tushib, shikastlanishi
Surunkali gepatit- polietiologik kasallik bo’lib, jigar to’qimasida yallig’lanish-distrofik xarakterlanadi.
Jigar sirrozi surunkali jigar hastaligi bo’lib, jigar hujayralari halok bo’lishi va
biriktiruvchi to’qimaning o’sib ketishi, morfologik jihatdan jigarning bujmayib kuzatiladi.
qolishi va faoliyatining keskin buzilishi bilan xarakterlanadi.
Xoletsistit –o’t pufagining yallig’lanishidir. Bu kasallik ko’p tarqalgan bo’lib, ayollarda tez-tez ucrab turadi.
Adabiyotlar:
1.«Ichki kasalliklar» B.U.Yo’ldoshev, 1996
2. «Ichki kaslliklar» G’O’Haydarov 2002 y.
3.’’Terapiya’’ M.F.Ziyayeva 2001 y