O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi o `zbekiston respublikasi qishloq xo`jaligi vazirligi

Somonni oziqlantirishga tayyorlash
Hozirgi kunda mamlakatimizda g’allachilik jadal rivojlanayotganligi tufayli qo‘shimcha ozuqa zaxirasi – so­mondan foydalanishga keng imqoniyatlar yaratildi. G‘alla o‘rimi yig‘ishtirilganda somon g‘alla hosilining 70–75 foiz miqdori hajmida olinadi. Yaxshi ishlov berilgan somonning to‘yimliligi har 1 kg hisobiga 0,16–0,28 dan to 0,40–0,50 gacha yetib boradi.
Somonga mexanik usulda ishlov berishning asosini mayda­lash tashkil qiladi. Somon qoramollar uchun Shirali konsentrat va suv ozuqalari (barda, pivo durdasi, jom) bilan qo‘shib tayy­orlanganda 4–5 sm uzunlikda qirqiladi. Otlar va qo‘ylar hamda briket va donalash uchun tayyorlanadigan maydalash 2–3 sm uzunlikda bo‘ladi. Bundan ortiq maydalash maqsadga muvofiq emas, chunki kovsh qaytaruvchi hayvonlar uni yaxshi hazm qila olmaydi, qolaversa, sigirlarning sutidagi moy ham kamayadi.
Somonni suvli-Shirali ozuqalar, konsentratlar, lavlagi shin­nisi bilan aralashtirilishi uning yeyilishi, hazm bo‘lishini oshi­radi, lekin bu ozuqalarning qo‘shilish nisbatlarini belgilangan miqdorda bo‘lishi kerak. Bunda ozuqalar tarkibidagi shakar va protein miqdorini 1:1 nisbatda saqlash lozim.
Ma’lumki, hozirgi kunda somonni konsentrat (donli) bilan aralashtirib berish keng tarqalgan. Bunda maydalangan 100 kg somon 100 l qaynab turgan yoki issiq suv bilan aralashtirib ishlov beriladi. 100 l suvga 2 kg tuz solinadi. Agar 100 kg so­monga 5 kg dan kamroq konsentrat aralashtirilsa, konsentrat tuzli suvda oldindan yaxshilab uvitiladi. Aralashma o‘lchamlari 1,5x1,5x1,5 m bo‘lgan taxta yig‘ma yashikda tayyorlanadi. Yashikda somon 1,5–2,0 soat mobaynida qaynoq suvga solib qo‘yiladi.
Lavlagi shinnisini somonga aralashtirish uning yeyilishini orttiradi, lekin bunda shinnidagi shakar bilan protein nisbatini 1:1 nisbatda saqlash zarur. Shinni somonga nisbatini 1:3 yoki 1:4 nisbatda olinib suvda eritiladi.
Mochevinadan foydalanishda 100 kg somonga 2,0–2,2 kg aralashtirilsa, shakar-protein muvozanati saqlanadi. Shinni su­vda eritilgandan so‘ng, mochevina har 100 kg somonga 4–8 hisobida aralashtiriladi. Aralashmani 2 soat vaqt ichida mol­larga berish zarur.
Bug‘lash somonga don hidini berib yumshatadi va ta’mini yaxshi laydi. Somon maydalangandan so’ng yashikka solin­ib 100 kg somon 80–100 l suv bilan ivitiladi. So‘ngra yas­hik zichlab yopilib, 30–40 minut bug‘lanadi. Bug‘langan so­mon yana 3 soat mobaynida yumshatish uchun ushlab turila­di. Somonni issiq paytida boshqa ozuqalar bilan aralashtiril­gan holda iste’molga berish zarur, aks holda sovigan somon quruq somonga nisbatan yomon yeyiladi.