O‟zbеkiston rеspublikasi oliy va o‟rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkеnt davlat pеdagogika univеrsitеti «tabiyot fanlari» fakultеti

2.3.  Surxondaryo viloyati sanoatining hududiy rivojlanish 

xususiyatlari.   

Har  qanday  mintaqa  iqtisodiy  ijtimoiy  rivojlanishini,  odatda  bir  qancha 

ko’rsatkichlar  orqali  ko’rib  chiqiladi.  Yalpi  milliy  mahsulot,  sanoat  va  qishloq 

xo’jalik  mahsulotlarining  umumiy  hajmi,  kapitall  qo’yilmalar,  aholiga  pullik 

hizmat,  investitsiya,  eksport  va  import  miqdori  kabilar  ana  shunday  asosiy 

ko’rsatkichlar  hisoblanadi.  Ushbu  ko’rsatkichlar  orqali  mintaqalarning  iqtisodiy 

rivojlanish  darajasi  qay  holatda  ekanligini  aniqlash  mumkin.  Har  qanday 

mintaqaning  iqtisodiy-ijtimoiy  darajasi  tahlil  etilayotganda  o’sha  hududda 

rivojlanishiga ko’ra bir-biridan farq qiluvchi hududiy (geografik) tafovutlar borligi 

aniqlanadi.  

 

Mintaqa iqtisodiyoti tarmoqlari ma’lum shart-sharoitlar va omillarni hisobga 

olgan holda hududiy tashkil etiladi. Xom  ashyo, yoqilg’i, elektr quvvati, iqlim va 

suv  sharoitlari,  mehnat  resurslari,  iste’mol,  transport,  IGO’,  ekologik  va  boshqa 

omillar ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirishda muhim rol o’ynaydi. 

 

Surxondaryo  viloyati  ishlab  chiqarish  tarmoqlarini  hududiy  tashkil  etishda 

xom  ashyo,  iqlim  va  suv  sharoiti,  mehnat  resurslari,  transport  omillarining  o’rni 

katta.  Mavjud  omillardan  samarali  foydalanish  natijasida  mintaqa  iqtisodiy 

rivojlanishiga  erishish  mumkin.  Viloyat  xo’jaligining  tarkibiy  tuzilishini  tahlili 

mintaqada rivojlanish darajasiga ko’ra bir-biridan farq qiluvchi tumanlar borligini 

ko’rsatdi. Jumladan, uning azaldan tarkib topgan tekislik qismida joylashgan, yirik 

---

ekin  maydonlariga  ega  bo’lgan  tumanlarida  dehqonchilik    va  sanoatning  asosiy 

korxonalari  joylashgan  bo’lsa,  tog’li  qismida  chorvachilik,  tog’-kon  sanoati 

tarmoqlarigina rivojlangan.   

Viloyat  sanoat  tarmoqlarining  hududiy  tarkibida  ham  o’ziga  xos 

xususiyatilar  mavjud.  SHu  o’rinda  alohida  ta’kidlash  zarurki,  o’rganilayotgan 

hududda  sanoat  rayonlari  hozircha  shakllanmagan.  Viloyatda  sanoat  rayonlari 

tarkibiga  kiruvchi  tipik  sanoat  tugunlari  va  markazlari  ham  mavjud  emas. 

Binobarin,  hozircha  bu  yerda  sanoatni  rayonlashtirishning  birlamchi  pog’onalari 

yoki  taksonomik  birliklari,  ya’ni  sanoat  korxonalari  va  sanoat  punktlar  mavjud, 

xolos. Biroq shunga qaramasdan, tizim-tarkib nuqtai nazaridan viloyat sanoatining 

hududiy tuzilishini shartli ravishda 2 sanoat rayoniga ajratib ko’rishimiz mumkin. 

Ular: 

1.  Surxon yoki Termiz-Sariosiyo sanoat rayoni; 

2.  SHerobod sanoat rayoni.