О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

 
 
 

---

22 
 
2. Maxsus maktab о‘quvchilarining о‘ziga hos xususiyatlari 
Intellektida  nuqsoni  bо‘lgan  bolalar  jumlasiga  aqli  zaif  bolalar  hamda 
psixik  rivojlanishi  sust  bolalar  kiritiladi.  Aqliy  zaiflik  yunoncha  «oligos»  — 
kam,  oz  «  fren»—  aql  sо‘zlaridan  olingan  bо‘lib,  esi  past,  aqli  past  demakdir. 
Aqli  zaif  bolalar  markaziy  nerv  sistemasining  organiq  kasalliklari  natijasida 
bilish  faoliyati  pasayib  ketishi  va  bu  nuqsonlar  umrbod  saqlanib  qolishi  bilan 
boshqa aqli zaif bolalardan farq qiladilar. 
Amaliyotda  "aqlan  zaif",  "oligofren",  "demensiya"  degan  atamalar  kо‘p 
ishlatiladi.  "Aqlan  zaiflik"  -  bu  yig‘ma  tushuncha  bо‘lib,  aqliy  jihatdan 
qoloqlikning  sodir  bо‘lgan  vaqti,  boshidan  kechirilgan  kasallikning  harakteri, 
patologik  о‘zgarishlarning  о‘tishi,  darajasi  bilan  bog‘liq  bо‘lgan  masalalarni 
kо‘zda tutadi. 
Aqliy  qoloqlikni  belgilashda  klinik,  psixologik  va  pedagogik  mezonlarni 
tafovut  qilmoq  kerak.  Klinik  mezon  -  aqliy  qoloqlik  va  bu  markaziy  nerv 
sistemasining  qanday  organiq  kasalliklariga  aloqadorligini,  psixologik  mezon-
bilish  faoliyatining  turg‘un  buzilganligini;  pedagogik  mezon  -  о‘zlashtirish 
qobiliyati  past  bо‘lib,  bolaning  dastur  materiallarini  о‘zlashtira  olmasligini 
ifodalaydi. 
Aqliy  zaiflik  bola  markaziy  nerv  sistemasining  ona  qornidaligi  davrida, 
tug‘ilish  vaqtida  va  tug‘ilgandan  to  uch  yoshgacha  bо‘lgan  davr  ichida 
shikastlanishi,  kasallanishi  natijasida  kelib  chiqadi.  Agarda,  turli  sabablarga 
kо‘ra,  aqlan  zaiflik  bolaning  uch  yoshidan  keyingi  davrida  paydo  bо‘lsa,  buni 
endi  orttirilgan  aqliy  zaiflik  -  demensiya  deb  yuritiladi.  Demensiya  progressiv, 
ya’ni  kuchayib  boradigan  bо‘ladi.  Aqliy  zaiflikda  esa  nuqsonning  kuchayib 
borishi kuzatilmaydi. 
Y.Daulenskene  ma’lumotlariga  kо‘ra,  xomiladorlik  davridagi  salbiy 
omillar,  tug‘ilishdagi  patologik  о‘zgarishlar,  ilk  yoshdagi  kasalliklar  68%  ni 
tashkil  etadi.  G.Grossman,  V.Shmidt  ma’lumotlariga  kо‘ra,  intellektual 
nuqsonlarning  70%  xomiladorlik  davridagi  patologik  о‘zgarishlar  natijasida 
kuzatiladi,  va  30%  ilk  yoshdagi  kasalliklar  natijasida  kelib  chiqadi. 

---

23 
 
L.Tarnopolning  kо‘rsatishicha  aqli  zaiflikning  kelib  chiqishi  negizida  39% 
yuqumli  kasalliklar,  33%  tug‘ilish  vaqtida  yoki  ilk  yoshdagi  patologik 
о‘zgarishlar, 14%ni xomiladorlik davridagi asablashish sabab bо‘lar ekan. 
Pedagogik  va  psixologik  adabiyotlarda  olimlardan  L.S.Vigotskiy 
M.S.Pevzner,  G.YE.Suhareva,  T.A.Vlasova,  D.N.Isayev,  K.S.Lebedinskaya, 
L.Tarnopol,  P.X.Venger va boshqalarning  kо‘rsatishicha, onaning  xomiladorlik 
davrida  turli  kasalliklar  bilan  kasallanishi  (og‘ir  toksikoz,  infeksiyalar, 
intoksikatsiya va jaroxatlar, ona va xomila qonining rezus omil bо‘yicha tо‘g‘ri 
kelmasligi,  tug‘ma  zaxm,  muddatidan  oldin  tug‘ilish,  asfiksiya  va  jaroxatlar 
bilan  tug‘ilish,  ilk  yoshdagi  neyroinfeksiyalar,  turli  boshqa  kasalliklar  tashkil 
etadi. 
Aqli zaif bolalar aqliy, hissiy jihatdan orqada qolish bilan birga, jismoniy 
jihatdan  ham  orqada  qolishi  kuzatiladi.  Bu  esa  skelet  muskullarining 
rivojlanishida,  bolaning  vaznida,  bо‘yida  о‘z  aksini  topadi.  Ular  kо‘pincha 
oshqozon, ichak va nafas olish a’zolari kasalliklariga moil bо‘ladilar. Bu bolalar 
meyorda  rivojlangan,  sog‘lom  tengdoshlariga  nisbatan  ilk  yoshdan  kechroq 
rivojlana boshlaydilar.  
Aqli  zaif  chaqaloqning  ilk  davrida  boshini  tuta  bilishi,  tik  turishi,  yurib 
ketishi,  birinchi  sо‘zlarining  paydo  bо‘lishi,  nutqning  rivojlanishi  kechikadi. 
Turli  shamollash  va  yuqumli  kasalliklarga  moyil  bо‘ladilar.  Aqli  zaif 
bolalarning  ruhiy  taraqqiyotida  asosiy  kamchilik-bilish  faoliyatining  turg‘un 
buzilishi  bо‘lsa,  psixik  rivojlanishi  sust  bolalarda  intellekt  birmuncha  yuzaki 
zararlangan  bо‘lib,  tiklanish  harakteriga  ega.  Ularda  ruhiy  rivojlanish  tezligi, 
sur’ati sekinlashgan bо‘ladi. Shu bilan birga, hissiyot buzilishlari yetakchi о‘rin 
tutadi.  Bu  buzilishlar  ruxiy  yoki  jismoniy  infantilizm  kо‘rinishlarida  namoyon 
bо‘ladi.  
Kelib  chiqish  sabablariga  kо‘ra  aqliy  zaiflik  tug‘ma,  hamda  orttirilgan 
bо‘lishi mumkin. 
Rezus 
faktorning 
tо‘g‘ri 
kelmasligi, 
xromosom 
kasalliklari, 
fenilketonuriya va shu kabilar tug‘ma aqliy zaiflikka olib kelishi mumkin. 

---

24 
 
Masalan,  aqliy  zaiflikning,  Daun  kasalligi  deb  ataladigan  bir  turli 
xromosomalar  nisbatining  buzilishi  natijasida  46  ta  yoki  23  juft  xromosoma 
о‘rniga  bitta  ortiqcha  xromosomaning  vujudga  kelish  natijasida  paydo  bо‘ladi. 
Shunisi qiziqki,  irsiy  hujayralardagi patologik о‘zgarishlar  Daun  kasalligi bilan 
kasallangan barcha oligofren bolalarning tashqi kо‘rinishini bir xil qilib qо‘yadi. 
Ular  kam  harakat,  besо‘naqay,  kо‘zlari  qisiq,  bо‘rni  puchuq,  tili  katta,  lablari 
qalin,  shalpang  quloq,  barmoqlari  kalta  bо‘ladi  va  hokazo.  Millatidan  qat’i 
nazar, ular bir ota-onaning bolasiga о‘xshab ketishadi. 
Onaning  xomiladorlik  davrida  turli  kasalliklar  —  og‘ir  virusli  gripp,  tif, 
qizilcha  bilan  kasallanishi,  ona  organizmidagi  turli  parazitlarning  homilaga 
yuqishi,  xomilaning  shikastlanishi,  ota-onalarning  alkogolizmi  ham  aqliy 
zaiflikga sabab bо‘lishi mumkin. 
Fransuz olimlari alkogolizmga giriftor oilalarda tug‘ilgan 57 nafar bolani 
uzoq  muddat  kuzatib  borib,  ularning  25  nafari  1  yoshga  tо‘lmasdan  nobud 
bо‘lganini,  5  nafari  tutqanoq,  5  nafari  gidrotsefaliya  (bosh  miyada  istisnosi) 
kasalligi  bilan  og‘riganini,  12  nafari  aqlan  zaif  bо‘lgani  va  faqat  10  nafar  bola 
meyorda rivojlanganligini aniqlagan. 
Orttirilgan  aqliy  zaiflik  bola  uch  yoshgacha  bо‘lgan  davr  ichida  turli  xil 
og‘ir  kasalliklar  bilan  kasallanishi  (meningit,  meningoensefalit,  markaziy  nerv 
sistemasining shikastlanishi) natijasida ham vujudga keladi.  
Xozirgi  davrda  aqliy  (intellektual)  rivojlanishiga  kо‘ra  aqliy  zaiflik  tо‘rt 
darajada namoyon bо‘lishi kо‘rsatilmoqda: yengil, о‘rta, og‘ir, chuqur. Maxsus 
oligofrenopedagogika, oligofrenopsixologiya fanlarida olimlardan Dulnev G.M., 
Zamskiy X.S., Pevzner M.S.,Petrova V.G., Rubinshteyn S.Y. Yeryomenko V.A. 
ilgari  aqliy  (intellektual)  rivojlanishiga  kо‘ra  aqliy  zaiflik  oligofreniya  uch 
darajada  namoyon  bо‘lishini  ta’kidlanganlar:  1)  debil  -  yengil  darajadagi  aqli 
zaiflik;  2)  imbetsillik  –  og‘ir  daraja;  3)  idiotiya  –  chuqur  aqli  zaiflik.  Aqliy 
zaiflikning  eng  yengil  darajasida  bolalarni  tashqi  kо‘rinishiga  qarab  meyorda 
rivojlangan  tengdoshlaridan  ajratib  bо‘lmaydi.  Ular  kо‘pincha  о‘qishni 
ommaviy  maktabning  birinchi  sinfidan  boshlaydilar-u,  lekin  qisqa  muddat 

---

25 
 
ichida  ulgurmovchi  о‘quvchilar  orasiga  qо‘shilib  qoladilar.  Umuman,  zehn  va 
fahm-farosatga  bog‘liq  ishlarda  yengil  darajadagi  aqli  zaif  bolalar  ancha 
qiynaladi,  biroq  ular  maxsus  maktabga  о‘tib,  dastо‘rini  о‘zlashtirib  chiqishsa, 
sanoat  va  hamda  qishloq  xо‘jalik  ishlab  chiqarishida,  maishiy  xizmat  sohasida 
oddiy turdagi mehnat bilan shug‘ullana oladi. Tarbiyachi va о‘qituvchilar yengil 
darajadagi  aqli  zaif  bolalarni  boshqa  bolalardan  ajratib  olib,  ularning  maxsus 
bog‘cha  va  maktablarda  tarbiyalanishi  va  ta’lim  olishini  ta’minlashlari  yoki 
integratsiyalashgan ta’limga jalb etishlari lozim. 
Aqli zaiflikning uchala darajasida ham tarbiyachi va о‘qituvchilar aqli zaif 
о‘quvchilarni  meyorda  rivojlangan  tengdoshlari  hamda  о‘xshash  tarzdagi 
boshqa kamchiliklari bor bolalardan ajrata olishlari lozim. Yengil darajadagi aqli 
zaiflikni  boshqa  о‘xshash  anomaliyalardan  va  meyorda  rivojlangan  bolalardan 
ajratib olish amalda ancha qiyin bо‘ladi. 
Yengil  darajadagi  aqli  zaif  bola  nutqida  qо‘pol,  uni  tushunib 
bо‘lmaydigan  nuqsonlar  kuzatilmasa  ham,  kо‘p  tovushlar  notо‘g‘ri  talaffuz 
etiladi, bunday bola lug‘ati kambag‘al, chegaralangan bо‘ladi. Yengil darajadagi 
aqli  zaif  bolalar  uchun  bir  qator  fahm-farosat  yetishmasligi  harakterlidir. 
Ularning  kuzatish,  taqqoslash,  idrok  qilayotgan  narsalarning,  voqea-
hodisalarning muhim tomonlarini ajratib kо‘rsatish, bular о‘rtasidagi eng oddiy 
sabab-natija  bog‘lanishlarini  fahmlab  olish  qobiliyatlari  rivojlanmay  qoladi. 
Yengil  darajadagi  aqli  zaif  bolalning  tafakkuri,  diqqati,  sezgi  va  idroklari, 
xotirasi, analiz va sintez qilish qobiliyatlari ham yaxshi rivojlanmagan bо‘ladi. 
Yengil  darajadagi  aqli  zaif  bolalarning  bilish  faoliyatidagi  kamchiliklar 
matematika  darslarda  ayniqsa  yakqol  namoyon  bо‘ladi,  negaki,  eng  oddiy 
hisoblash  amallari  ham  abstrakt  hisoblashni  talab  etadi.  Yengil  darajadagi  aqli 
zaif  bolalar  tartib  sonlarni  о‘zlashtira  oladilar,  lekin  qо‘shish  va  ayrish,  teskari 
sanash,  eng  oddiy  masalalarni,  misollarni  yechishda  juda  qiynaladilar.  Ular 
misolni  mohiyatini,  masalaning  mazmunini  va  raqamli  ma’lumotlarni 
tushunolmaydilar. 

---

26 
 
Qо‘zg‘alish  va  tormozlanish  о‘rtasidagi  muvozanat  buzilganligi  tufayli 
ayrim oligofren bolalar haddan tashqari jonsarak, serharakat, shо‘x bо‘ladilar va 
tormozlanish  jarayoni  ustun  turgan  bolalarda  esa,  aksincha,  passivlik, 
bо‘shanglik, beparvolik, hech narsaga qiziqmaslik kuzatiladi va hokazo. 
Aqli  zaif  bolalar  vaziyatni  yetarli  darajada  anglay  olmaydilar,  hatti-
harakatlarni  vaziyatga  qarab,  о‘zgartira  olmaydilar.  Ularda  о‘z-о‘ziga  va 
atrofdagilarga  nisbatan  tanqidiy  munosabat  birmuncha  sust  bо‘ladi.  Yuqorida 
kо‘rsatilgan  bir  qator  kamchiliklarga  qaramay,  oligofren  bolalar  bilan  tо‘g‘ri 
tashkil  etilgan  maxsus  ta’lim-tarbiya  ishlari  natijasida  defektologlar  ularni 
mustaqil  hayotga  tayyorlash,  kasb-hunarga  о‘rgatish  borasida  katta  yutuqlarga 
erishmoqdalar.  
«Kadrlarni  tayyorlash  milliy  dasturi»ga 
16
  binoan  yaratilgan  uzluksiz 
ta’lim  tizimida  yengil  va  о‘rta  darajadagi  aqlan  zaif  bolalar  uchun  maxsus 
maktabgacha  tarbiya  muassasi,  о‘rta  umumta’lim  beruvchi  9  yillik  maxsus 
mehnat  ta’limi  maktabi  yoki  maktab-internat, 2  yillik  maxsus  mehnat  maktabi, 
bu maktab xozirda maxsus maxsus maktabda maktab nomi bilan nomlanmoqda 
yoki  kasb-xunar  kollejida  tashkil  etilgan  maxsus  guruhlar  faoliyat  kо‘rsatib 
kelmoqdalar.О‘quv kuni о‘zaytirilgan Maxsus maktab yoki maktab-internatlarda 
maxsus  ta’lim  standartlariga  muvofiq  aqlan  zaif  bolalarga  9  yil  ichida 
umumta’lim  bilimlar  beriladi  hamda  kasb-hunar  о‘rgatiladi  va  maxsus  mehnat 
maktabi  yoki  maxsus  maktabda  imkoniyati  cheklangan  yoshlar  uchun  kasb-
xunar  kolejlarining  maxsus  guruhlarida  ta’limni  davom  ettirishga  tayyorgarlik 
kо‘riladi.  Majburiy-ixtiyoriy  ta’limni  amalga  oshiruvchi  muassasa  aqli  zaif 
bolalar uchun oxirgi ta’lim maskani bо‘lib xizmat qiladi, unda mustaqil hayotga 
tayyorlash  –ijtimoiy-maishiy  moslashuvi-adaptatsiya  ishlarini  amalga  oshirish-
asosiy о‘rin egallaydi.  
Mamlakatimizda  barcha  turdagi  nuqsonli  bolalar  uchun  alohida 
tabaqalashtirilgan  ta’lim  muassasalari  mavjud  bо‘lib,  89  ta  maktab-internatda 
                                                 
16
 
О‘zbekiston Respublikasi  Kadrlar tayyorlash milliy dasturi - 1997 yil 27 avgust.- 10-11betlar 
 

---

27 
 
26000  dan  ziyod  о‘quvchilar  ta’lim-tarbiya  olmoqdalar.  Oligofreniyaning  debil 
darajasidagi  bolalar  Maxsus  maktabgacha  tarbiya  muassasi  va  Maxsus  mehnat 
ta’limi  maktabida  yoki  maktab-  internatlarda  ta’lim  olmoqdalar.  Tо‘qqiz  yillik 
umumta’lim  maxsus  Maxsus  maktabni  tugagach,  debil  bolalar  yana  uch  yil 
kasb-xunar  maktablarida  yoki  ular  uchun  kasb-xunar  kolejlari  qoshida  tashkil 
etilgan  maxsus  guruxlarda  taxsil  olib,  sо‘ngra  mustaqil  hayot  kechirish 
imkoniyatlariga  egadirlar.  Maxsus  mehnat  ta’limi  maktabida  aqli  zaif  bolalar 
о‘qitiladi, tarbiyalanadi, ular bilan alohida davolash, korreksiya, tо‘zatish ishlari 
olib boriladi. 
Umumta’lim  fanlarini  о‘qitish  xajmi  va  mazmuni  aqli  zaif  bolalarni 
rivojlanish  xususiyatlari  va  ularning  о‘quv  materiallarini  о‘zlashtirish 
imkoniyatlari darajasi bilan belgilanadi. 
Tо‘qqiz  yilik  о‘quv  muddat  ichida  о‘quvchilarga  elementar  umumta’lim 
tayyorgarligi  beriladi.  О‘smirlarni  kasbga  tayyorlashning  dastlabki  bosqichi 
amalga oshiriladi. 
Maxsus maktabning maxsus vazifasi eng avvalo, maktab о‘quvchilarining 
bilish faoliyatini rivojlantirish, psixik va jismoniy taraqqiyotidagi kamchiliklarni 
tо‘g‘rilashdan  iborat.  Rivojlanishdagi  nuqsonlar  о‘qitish  jarayonida  maxsus 
pedagogik  vositalar  bilan  tо‘zatiladi.  О‘quv  jarayoni  maxsus  tо‘zilgan  о‘quv 
reja,  dasturlar  asosida  amalga  oshiriladi. Aqli  zaif bolalarning  nutqdagi nuqson 
va  harakat  a’zolari  nuqsonlarini  tо‘zatish  uchun  logopediya,  ritmika,  jismoniy 
davolash gimnastikasi kabi korreksion mashg‘ulotlar uyushtiriladi. 
Maxsus  maktabda  bolalar  va  о‘smirlarni  mustaqil  hayotga  tayyorlash 
katta ahamiyatga ega. 
Maxsus  maktabda  ta’lim  ikki  bosqichda  amalga  oshiriladi:  1-4  sinflar  – 
birinchi bosqich; 
5-9 sinflar – ikkinchi bosqich. 
1  sinfga  7-8  yoshdagi  bolalar  qabul  qilinadi.  Bu  sinfda  darslar, 
mashg‘ulotlar 40-45 daqiqani tashkil etadi. 1 sinfda uy vazifasi berilmaydi. 

---

28 
 
Maxsus  maktab  о‘quv  fanlari  tarkibida  mehnat  ta’limi,  kasb-xunarga 
о‘rgatishga,  ijtimoiy  maishiy  hayotga  yо‘naltirish  darslariga  katta  ahamiyat 
beriladi 
Maxsus mehnat ta’limi maktablarida barcha ishlar korreksion yо‘nalishda 
amalga oshiriladi. Ushbu maktabning о‘quv rejasida mehnat darslariga eng kо‘p 
vaqt  ajratilgan  bо‘lib,  mehnatning  sodda  turlari  bо‘yicha  о‘quvchilarga  malaka 
beriladi.  (duradgorlik,  slesarlik,  tikuvchilik,  chorvadorchilik,  kartonaj  ishlari 
bо‘yicha mutaxassis va x.k.) 
Mehnat  darslarida  8-10  bola,  boshqa  predmetlarda  esa  sinfda  12-16 
boladan oshmasligi kerak. Maktabda barcha ishlar maxsus tо‘zilgan reja, dastur 
va darsliklar asosida olib boriladi. 
Maxsus  maktabda  ta’lim  jarayonida  aqli  zaif  о‘quvchilarning  bilish 
faoliyatidagi  kamchiliklarini  bartaraf  etish,  korreksiyalash  hamda  nutq  о‘stirish 
ishlarining  nazariy  asoslarini  ishlab  chiqqan  olimlardan  VigotskiyL.S., 
Gnezdilov  M.F.,  Dulnev  G.M.,Pevzner  M.S.,  Vlasova  T.A.,  Aksyonova  A.K.. 
Petrova V.G., Smirnova Z.N., Aytmetova S.SH., Raxmanova V.S., Gordiyenko 
D.A.,  Sosedova  N.V.,  Hamidova  M.  kabi  va  boshqa  olimlarning  fikricha, 
maxsus  maktabda  barcha  predmetlarda  nutq  о‘stirish  ishlari  korreksion  ish 
sifatida amalga oshirilishi lozim.  
Aqli  zaif  bolalar  о‘zlarining  meyorda  rivojlangan  tengdoshlariga 
karaganda  birmuncha  kech  tilga  kiradilar,  birinchi  sо‘zni  aytish  muddati  uch 
ba’zan esa besh yoshigacha kechikadi.  
 Aqli  zaif  о‘kuvchilarning  gap  tuzishida  ham  qiyinchiliklar  kuzatiladi. 
Tuzgan  gaplari  sodda,  yirik  bо‘lib,  sо‘zlarning  о‘zaro  moslashuvida  kо‘plab 
xatolar uchraydi, murakkab bog‘lonishli gaplar juda kam kо‘llaniladi. Aqli zaif 
bolalar og‘zaki nutqidagi barcha nuqsonlar ularni о‘kitish jarayonida qiyinchilik 
tug‘diradi.
 
Hozirgi  vaqtda  maxsus  maktablarimizda  asosan  aqli  zaiflikning  yenil 
darajasi diagnozi bо‘lgan bolalar ta’lim oladilar.
 
Tez-tez  bо‘lib  turadigan  bosh  og‘rig‘i,  nevroz  harakterdagi  buzilishlar, 

---

29 
 
aqliy faoliyat jarayonlariga о‘zining salbiy ta’sirini о‘tkazadi. Bu toifaga apatik-
dinamik buzilishlari bо‘lgan oligofrenlarni ham kiritish mumkin. Xulqi psixopat 
mazmun  kasb  etuvchi  oligofrenlarda  jinsiy  intilishlarning  buzilishi,  daydib 
yurishga  moyillik,  о‘g‘rilikka  ruju  qо‘yish  holatlari  kо‘rinib  turadi.  Bunday 
nuqsonlar  asosan  meningoensefalit,  meningit,  bosh  miyasi  jarohat  olgan 
bolalarga hosdir. 
Maxsus  maktablarda  asosan  ruhiy  va  jismoniy  rivojlanishida  nuqsoni 
bо‘lgan bolalarga ijtimoiy muhit ta’sir etadi. 
Yuqorida 
keltirilgan 
ma’lumotlarning  tahlili  aqli  zaif  bolalar 
rivojlanishining ba’zi tomonlarini yoritib beradi.
 
О‘zbekiston 
Respublikasi 
«Ta’lim 
tо‘g‘risida»gi 
О‘zbekiston 
Respublikasining  Qonuning  23-24-moddasiga  kо‘ra  «rivojlanishida  jismoniy 
yoki psixik kamchiliklari bо‘lgan anomal bolalar ta’lim olish xuquqiga ega»
17
.
 
Xulosa  qilib  shuni  aytish  mumkinki,  intellektida  nuqsoni  bо‘lgan  bolalar 
psixo-fiziologik  rivojlanishining hamma  tomonlari  о‘rganilishi  lozim,  ular  ham 
sog‘lom  tengdoshlari  qatori  ta’lim  olish  va  yashash  huquqiga  ega  va  bu  aytib 
о‘tilganlar  qonun  asosida  kafolatlangan.  Shu  nuqtai  nazardan  kelib  chiqib  aqli 
zaif  bolalar  maxsus  ta’lim-tarbiyaga  muhtoj.  Maxsus  maktab  aqli  zaif 
о‘quvchilarda  korreksion  ta’lim-tarbiyani  amalga  oshirishda  sinf  rahbari 
faoliyati muhim rol yо‘naydi degan fikrni bildiramiz. 
 
 
                                                 
17
 
О‘zbekiston  Respublikasi  Oliy  Kengashining  1992  yil  2    iyul  karoriga  asosan  «Ta’lim  tо‘g‘risida»  gi  О‘zbekiston  Respublikasining 
Qonuni 1997  yil 8 dekabr-     23-24- moddalar -7 bet 

---

30