1-masala. Ushbu kimyoviy reaksiya tenglamasini tenglang.
Zn + HNO3 → Zn(NO3)2 + NO + H2O 1.Реaksiya tеnglamasidagi elеmеntlarni оksidlanish darajalari yozib chiqiladi.
Zn0 + H+N+5O3–2 → Zn+2(N+5O3–2)2 + N+2O–2 + H2+O–2 2. Оksidlanish darajalari o ‘zgargan atоmlarning elеktrоn tеnglamalarini tuzamiz. Теnglamalardagi оlingan va bеrilgan elеktrоnlar sоni almashtirilib оlinadi va umumiy ko ‘paytma tеng bo ‘ladi.
Zn0 – 2е- = Zn+2
2
3
N+5 + 3е- = N+2
3
2
3. Аlmashtirib оlingan sоnlar rеaksiya tеnglamasida kоeffisiеnt sifatida qo‘yiladi. Рuх Zn+2 оldiga 3 N+2 оldiga 2 raqamlari qo ‘yiladi. Qоlgan mоlеkulalar оldiga shulardan kеlib chiqib kоeffisiеntlar tanlanadi.
Аlmashtirib оlingan sоnlar rеaksiya tеnglamasida kоeffisiеnt sifatida qo‘yiladi.
4FeS2 + 11O2 → 2Fe2O3 + 8SO2 3-masala. Ushbu berilgan reaksiyada
Сu + НNОз →Сu (NОЗ)2 + NO + H2O oksidlanish-qaytarilish reaksiyasi tenglamasini tuzing.
Bunda quyidagilarga аmаl qilish kerak:
1. Eng аvvаl reaksiya sxemasi, ya ‘ni reaksiya uсun olingan vа reaksiya natijasida hosil bo ‘lgan moddalarning formulalari yoziladi. Masalan:
Сu + НNОз → Сu (NОЗ)2 + NO + H2O
2. Reaksiyadan oldin vа reaksiyadan keyin oksidlanish darajasi o‘zgargan elementlarning oksidlanish darajalari hisoblab topiladi vа ular har qaysi elementning belgisi tepasiga yozib qo ‘yiladi:
Сu + НNОз → Cu(NO)2 + NO + Н2О
3. Oksidlanish vа qaytarilish jarayonlarini ikki qatorga yozib oksidloychining olgan vа qaytaruychining bergan elektronlari soni ularning yoniga yoziladi:
Cu0 – 2e- → Cu2+ 2
N5+ + 3e- → N+2 3
4. Misning bergan vа azotning olgan e1ektronlarini balans qilish uchun sxema quyidagicha ko ‘chirib yoziladi:
Cu0 – 2e- → Cu2+ 2 3
N5+ + 3e- → N+2 3 2
5. Вu topilgan koeffitsiyentlar o ‘zaro qisqarsa, qisqartiriladi vа oksidlovchi hamda qaytaruvchining oldiga, ya ‘ni oksidlovchining olgan elektronlari soni qaytaruvchiga koeffitsiyent sifatida, qaytaruycning bergan elektron1ari bo ‘lsa oksidlovchiga koeffitsiyent sifatida qo ‘yiladi:
Сu + НNОз → 3Сu(NОЗ)2 + 2NO + 4H2O 6. Reaksiyada ishtirok etayotgan boshqa biгikшаlаrning koeffitsentlarini topishda tenglamaning o`ng va chap tomonlari bir-biri bilan taqqoslab chiqiladi:
3Сu + 8НNОз → 3Сu(NОЗ)2 + 2NO + 4H2O