Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti

6.4. Abbreviatsya usuli

Abbreviatsya usuli bilan qisqartma otlar hosil qilinadi. Qisqartma otlar nutqda ixchamlikka erishish maqsadida turg‘un so‘z birikmalarini quyidagicha qisqartirish orqali yasaladi:
1. Qisqartirilayotgan so‘zlarning birinchi tovushlaridan tarkib topadi: BAM, BAR, BMT, GUM.
2. Qisqartirilayotgan so‘zlarning bosh qismlaridan tarkib topadi: Fizfak, Unvermag, SamKochAvto.
3. Birinchi so‘zning bosh qismi va keyingi so‘zlarning birinchi tovushlaridan: Tosh MI, Sam DChTI, Sam DU.
4. Birinchi so‘zning bosh qismi va keyingi so‘zni to‘liq olish orqali: Medinstitut, dramteatr, avtoyo‘l.

6.5. Takrorlash usuli

Bu usulga ko'ra modal ma'no otni maxsus takrorlash yo'li bilan yasalali. Otni takrorlash yo'li bilan umumlashtirish, jamlik, ko'plik, gumon, kamsitish kuchaytirish kabi qo'shimcha ma'nolarni ifodalaydi: un-pun, ish-pish, imi-jimi, ombor-ombor, irim-sirim kabi.

XULOSA

Kurs ishidan xulosa qilishimiz mumkinki Ot mustaqil so'z turkumlaridan biri sifatida so'z yasalish xususiyatiga ega. Ot yangi so'zlar hisobiga boyib boradigan so'z turkumidir. Ot so'z turkumiga oid so'zlar asosan, morfologik, sintaktik va abbreviasiya usullari bilan yasaladi.
Morfologik usul bilan ot yasash. Bu usulga ko'ra so'zning leksik ma'no ifoda etuvchi qismiga maxsus ot yasovchi qo'shimchalarni qo'shish bilan yangi ot yasaladi.
Sintaktik usul bilan ot yasash. Bu usulga ko'ra birdan ortiq so'zni ma'lum bir yo'sinda va biriktirish orqali yangi ot yasaladi. O'zbek tilida qo'shma va juft otlar shu usul bilan yasaladi.
Abbreviasiya usuli bilan ot yasash. Abbreviasiya usuliga ko'ra, bir butun holda qo'llanadigan otlar yasaladi. Bu usulga ko'ra yasalgan otlar qisqartma otlar-abbreviaturalar deyiladi. Bu usul bilan faqat ot so'z turkumiga oid so'zlar yasaladi. Abbreviasiya usuli o'zbek tiliga rus tilidan kirgan bo'lsada, lekin hozirgi davr nuqtai-nazaridan qisqrtma otlar o'zbek tilining o'z ichki imkoniyatlari asosida yasalmoqda.
Takrorlash usuli bilan modal shakl hosil qilish. Bu usulga ko'ra modal ma'no otni maxsus takrorlash yo'li bilan yasalali. Otni takrorlash yo'li bilan umumlashtirish, jamlik, ko'plik, gumon, kamsitish kuchaytirish kabi qo'shimcha ma'nolarni ifodalaydi.
Kompozitsiya usuli bilan ikki yoki undan ortiq so‘z shakllarining tilda mavjud bo‘lgan qoliplar asosida tobelanishi orqali birikishi va bu sintaktik aloqaning hozirgi tilda kuchsizlanishi natijasida bir umumiy ma’noga ega bo‘lishi orqali qo‘shma ot yasaladi.