O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta'lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti shahrisabz filiali

Xavflar kvantifikatsiyasi
hayot faoliyat xavfsizligini taminlashga qaratilgan tadbirlar uchun 
yetarli darajada kerak bо‘lgan miqdoriy, vaqtincha, fazoviy va boshqa xususiyatlarni aniqlab 
amalga oshirish jarayonidir. Tenglashtirish jarayonida aniq bir masalani hal qilishda xavflar 
ruyxati, zarar va boshqa omillar aniqlanadi. 
Sabab va oqibatlar
. 
Yashirin xavflarni amalga oshishiga olib keladigan sharoit-sabab deb 
ataladi. Sabablar, jarohatlar, yuqumli kasalliklarni keng tarqalishi (epidemiya), atrof-muhitga 
zarar va boshqa xil oqibatlarni keltirib chiqaradi. 
Xavf, sabab, oqibat uchligi-bu yashirin xavflarni va zararlarni amalga oshiruvchi mantiqiy 
jarayondir. Masalan: Zahar (xavf)- dori tayyorlashning xatosi (sabab)- zaharlanish ( kungi lsiz 
oqibatlar).
Mutloqa xavfsiz bо‘lgan ish (faoliyat) bо‘lishi mumkin emas. Demak, faoliyat qanday 
bо‘lmasin, unda yashirin xavf bо‘ladi. Bu aksioma hayot faoliyat xavfsizligida metodologik 
ahamiyatga ega. 
Tavakkal nazariyasi
. 
1950-yil senyabr oyida Germaniyaning Kyoln shahrida bо‘lib о‘tgan 
birinchi jahon kongresida hayot faoliyat xavfsizligi fan deb qabul qilindi. Olimlar о‘z 
ma’ruzalarida «tavakkal» tushunchasini qо‘lladilar va bu tushunchani har bir olim о‘zicha 

---

31 
talkin kildi. Masalan, V.Marshal «tavakkal, bu xavfning miqdoriy bahosidir» dedi. Miqdoriy 
baho kungi lsiz hodisalarni aniq bir davr ichida bо‘lib о‘tgan sonining bо‘lishi mumkin bо‘lgan 
soniga nisbatidir. «Tavakkal»ni aniqlashda nimani «tavakkali» deyish mumkin savoliga javob 
berish kerak.
Tavakkalning turlari
. 
Tavakkal ikki xil bо‘ladi: shaxsiy «tavakkal»- ayrim shaxs uchun aniq 
xavf turi; ijtimoiy yoki kо‘pchilik «tavakkali»- takroriy hodisalar natijasida jarohatlangan 
insonlar orasidagi bog‘liqlik. Bizda hozircha ijtimoy «tavakkal» bо‘yicha hech qanday 
ma’lumot yо‘q. Xorijda esa alohida ishlab chiqarish korxonalari, sanoat tarmoqlari, xavf turlari 
bо‘yicha tо‘liq ma’lumotlar mavjud.
Jamoat «tavakkali» xavfni subyektiv (boshqacha) ravishda qabul etadi. Odatda kо‘pchilik kam 
uchraydigan va kо‘p qurbon bо‘lgan voqealarga keskin ravishda ahamiyat beradi. Masalan, 
ishlab chiqarishda har yili о‘rta hisobda 200-250 kishi halok bо‘ladi. Ammo bir halokatda 5-10 
kishi qurbon bо‘lgani oldingi ma’lumotlardan kо‘ra odamlarga kо‘proq ta’sir qiladi. 
Kishilarning bu ruhiy holatini qabul qilishi mumkin bо‘lgan «tavakkal» masalasi kurilganda 
hisobga olish lozim.
Xavflarni baholashda tavakkal («T») usulini qо‘llash boshqa usullarga qaraganda kо‘proq 
tо‘g‘ri keladi, deb hisoblanadi. Masalan, har xil sabablar natijasida halokatli (о‘lim bilan) 
tugagan ayrim shaxsiy «tavakkal» (AKSH ning umumiy aholisiga nisbatan) qiymatlari 
quyidagichadir:
1.
Yо‘l transporti hodisasidan-310
-4 
. 
2.
Zaharlanishdan - 210
-5
. 
3.
Yong‘indan kuyish - 410
-5
.
4.
Elektr tokidan - 610
-5
. 
5.
Yashindan - 510
-7
. 
6.
Ishlab chiqarish vositalarining nosozligidan - 110
-5
. 
7.
Umumiy «T» - 610
-4
. 
8.
Boshqalar - 410
-5
.