O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

2.Chidamlilikning namoyon bo‘lish
Chidamlilikning namoyon bo‘lish imkoniyatlarini taqqoslash ma’lum insonlardagi maksimumdan ma’lum foizlarni hisoblash yo‘li bilan amalga oshiriladi. Masalan, maksi-mal yugurishning 60% va shtangani ko‘tarishda mushaklar kuchining 50%. Chidamlilikning nisbiy ko‘rsatkichlarini baholash uchun chidamlilikning turli koeffitsientlari va indekslari qo‘lla-niladi, ular ma’lum formulalar yordamida hisoblash yo‘li bilan topiladi. Bunda kuchli va zaiflar o‘z imkoniyatlariga nisbatan bir xil ish bajaradilar. Tezlik va kuch imkoniyatlaridan yaxshi foyda-lana olmaydigan odamlar, odatda, chidamlilikning past mutloq ko‘rsatkichlariga ega.
Chidamlilikning tuzilishi har bir hol uchun ma’lum faoliyat turining shartlari bilan aniqlanadi. Chidamlilikning rivojlan-ganlik va namoyon bo‘lish darajasi bir qator omillarga bog‘liq.
♦ inson organizmida energetik zahiralar mavjudligi;
♦ organizmning turli tizimlari funksional imkoniyatlari darajasi (yurak - qon tomir, markaziy asab tizimi, asab-mushak va boshq.)
♦ ushbu tizimlarning faollashuv tezligi va muvofiq-lashtirilganligi darajasi;
♦ fiziologik va ruhiy funksiyalarning organizm ichki muhitining noqulay sharoitlariga turg‘unligi (kislorod yetish-masligi va boshq.);
♦ organizmnig energetik va funksional salohiyatini tejab ishlatish;
♦ tayanch - harakat apparatining tayyorlanganligi;
♦ kontakt mahorati texnikasining takomillashganligi;
♦ shaxsiy-ruxiy xususiyatlar (ishga qiziqish, tirishqoqlik, chidamlilik, qat’iylik va h.k.).
Inson chidamligiga ta’sir ko‘rsatadigan boshqa omillar qatorida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin: yosh, jins, insonning morfologik xususiyatlari va faoliyat sharoiti.
Amaliyotda juda ko‘p chidamlilik shakllarining namoyon bo‘lishi ikki turga ajratiladi I. Umumiy. II. Maxsus.
Umumiy chidamlilik – insonning odatiy bo‘lmagan faoliyatni uzoq va muvaffaqiyatli bajara olish qobiliyati.
Maxsus chidamlilik – faoliyatning ma’lum turi talablari bilan belgilanadigan sharoitlarda ishni samarali bajara olish va charchoqqa bardosh berish qobiliyati.
Ma’lumki, faoliyatning u yoki bu turi kuch, tezlik va muvofiqlash layoqatlarining namoyon bo‘lishiga, demak chidamlilikka ham yuqori talablar qo‘yishi mumkin. Va, nihoyat, faoliyatning bog‘liq holda chidamlilikning bu turlarini namoyon bo‘lishi mushak ishlarining energota’minoti bilan bog‘liq.
Chidamlilikning namoyon bo‘lishini faoliyatning xususiyat-lari, talablari va uning shiddatliligi asosida to‘la ifodalash mumkin. Shundan kelib chiqqan holda chidamlilikning quyidagi asosiy shakllarini ko‘rsatish mumkin.