O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti

Reja:
1. Sport bayramlarini tashkil qilish va o‘tkazish
1.Maktabgacha tarbiya yoshidagi bolalar bilan musobaqalarni tashkil qilish va o‘tkazish metodiksi
2.
3.

Maktabgacha ta’lim muassasalarda musobašalar œtkazishning mašsadi, bolalarda ќarakat faolligini oshirish, ularda jismoniy tarbiya va sportga bœlgan šizišishni uyђotish, ќamda mustašillikni tarbiyalash.

Musobašalar bolalarning maktabgacha ta’lim muassasalarida jismoniy tarbiya mashђulotlarida olgan bilim va ќarakat kœnikma, malakalarni anišlash, ularning jismoniy tayyorgarligini va šizišishini anišlashga šaratilgan bœlib, ularda iroda, tirishkoklik, yukori natijalarga erishishga intilish, bellashuvlarda vijdonan va xalollik bilan katnashish, rakibga dustlik sifatda karash fazilatlarini tarbiyalaydi.
Musobošalarni œtkazilishi jismoniy tarbiya mashђulotlarida œrganilgan, ќarakat kœnikma va malakalar ќosil bœlgan mashšlardan iborat bœlishi lozim, ya’ni tarbiya jismoniy tarbiya mashђulotlarida turli-tuman yugurish turlarini, sakrash usullarini, otish va ilish šoidalarini, rašs mashšlarini va akrobatik ќarakatlarini, mœljalga irђitishni, estafeta yinlarini, mokisimon yugurishlar, emaklab va tœrt oyošlab yurishlar va ќ.k. larni œrgatadilar. Shu ќarakatlar asosida musobašalar œtkaziladi.
Tarbiyachi bu musobašalarni œtkazish uchun šanday tayyorgarlik kœrishlari kerak. Avvalo musobaša œtkazish rejasini tuzish, uni pedagogik yiђilishida muќokama šilish va tasdišlab olish. Sœng uni œtkazish uchun zarur bœlgan uskanalarni ta’minlaydi, ќamda musobaša œtkazish joyini bezatadi – musobaša bayram tarzda œtilishi mašsadga muvofišdir.
Musobošaga ota-onalar, maorif vakillarini va boshšalarni taklif šiladilar. Musobaša œtkazish uchun birinchi navbatda ќakamlarni yoddan chišarilib šolmasligi kerak.
Boshlanђich sinf œšuvchilarida (7-10 yosh) mushak kuchlari oshib boradi va bola skeleti shiddatli rivojlanadi. Sutli tishlar doimiyga almashadi. Bola uy sharoit muќitidan yoki boђcha sharoitidan, maktab ќayot ќayot sharoitiga œtadi va zaruriy meќnat malakalarini egallaydi. Bolalar va kattalar bilan bœlgan munosabatlari oshib boradi, ќayotni, tabiatni onglash šzišishi oshadi. Infeksiya kasalliklari kamayadi va yengil œtadi. Albatta, bu bilan bolalar kichik yoshda kœp kasal bœlishlari shart degan gap emas. Bola salomatligi ota-onalarning mana shu xususiyatlarini tœђri tushunishi va ularni nazorat šilib borishiga boђliš.
Umuman bolalarning organizmi rivojlanishi ustidan nazorat olib borish va tasavvur šilish uchun yosh ota-onalarga farzandining dunyoga kelish davridan nazorat daftarini tutishni tavsiya šilinadi. Unda ќar oyda tana oђirligining oshib borishi, bœyining œsishi, bolaning psixomotor rivojlanishi, emlash vaštlarini yozib borish va boshšalarni muntazam yozib borish lozim. Boshlanђich sinf œšuvchilari tez ќartomonlama garmonik rivojlanadilar. Ќartomonlama jismoniy rivojlanagan, chiniššan va irodali insonlarni tayyorlashda musobašalar pedagogik jarayonining asosiy tarkibi bœlib ќisoblanadi. Ќar bir musobaša yaxshi, muvaffašiyatli œtish uchun unga tashkiliy va amaliy nuštai nazardan chušur va jiddiy tayyorgarlik
kœrish kerak. Umuman olganda ќar bir musobašaga ishlab chišilgan nizom va sport tašvimi asosida œtkaziladi.
Musobašalarni œtkazishdan mašsad, bolalarda ќarakat faolligini oshirish, ularda jismoniy tarbiya va sportga bœlgan šizišishni uyђotish, ќamda mustašillikni tarbiyalash. Musobašalarni œtkazilishi jismoniy tarbiya mashђulotlarida œrganilgan, ќarakat kœnikma va malakalar ќosil bœlgan mashšlardan iborat bœlishi lozim, ya’ni jismoniy tarbiya mashђulotlarida turli-tuman yugurish turlari, sakrash, otish va ilish šodalarini, rašs mashšlarini va akrobatik ќarakatlarini, mœljalga irђitishni,estafeta œyinlarini, sarf mashšlari, tœpni olib yurishlar va boshša ќarakatlarni œrgatadi.
jismoniy tarbiya tizimida pedagogik jarayonning ajralmas šismi bœlib, chiniššan, irodali, ќartomonlama jismoniy rivojlangan insonlarni tarbiyalashga šaratilgan. Ќar bir musobaša chiroyli, samarali œtishi uchun, uni jiddiy va bilimga suyangan ќolda tayyorlash kerak. Bu tayyorgarlik odatda boshlanђich sinf œšuvchilari bilan œtkaziladigan musobašalar tœђrisida Nizom-dastur ishlab chišiladi va pedagogik kengashda muќokama šilinadi, ќamda tasdišlanadi, sœng sinf raќbarlariga taršatiladi.
Musobašalar boshlanishdan oldin sport ќakamlar guruќi tuziladi. Uni boshšarib boruvchi albatta sportni yaxshi biladigan, tushuunadigan œšituvchilardan yoki shu maktabda kœzga kœringan yušori sinf œšuvchi- sportchilaridan bœlishi mumkin. Kœpincha bunday musobašalarni œtkazishni maktab jismoniy tarbiya œšituvchisi boshšarib boradi. Sport ќakamlar guruќida 2 ta komissiya tashkil šilinadi (mandat va tibbiy kamissiyalari). Mandat komissiyasi musobašada ishtirok etuvchi œšuvchilarni musobašaga šœyish-šœymaslik masalalarini ќal šiladi. Tibbiy komissiya esa birinchi navbatda musobašada ќamma ishtirok etuvchi shaxslarni tibbiy kœrigidan œtishini talab šiladi, ќamda u musobaša jarayonida tibbiy
xizmat šilishni ta’minlaydi, tashkil šiladi. Sport musobašalari ќar doim bayramona œtkaziladi. Shuning uchun ќam œtish joyini plakatlar, bayrošlar, chaširuvlar devoriy gazetalar va boshšalar bilan bezatilishi, tashši kœrinishi talabga berishini ta’minlanganligi tarbiyaviy aќamiyatga ega. Bu sport bayramini ochilishidan oldin saf mashšlari, yurik kœriklariœtkaziladi, shu jumladan ќar xil kœrsatuv bellashuvlar ќam.
Katta musobašalarda imkoni bœlsa, malakaviy sharќlovchilarni tashkil šilish mašsadga muvofišdir. Bu albatta ќamma kelgan meќmonlarga, œšuvchilarga natijalar tœђrisida aniš ma’lumot berib turish imkoniyatini yaratadi.
Tajribali tashkilotchilar sport musobašalari chiroyli œtishi uchun tœla ssenariy yoziladi: šaerda œtilishi; ishtirok etuvchilar soni (ќar bir sinf bœyicha); jamoa tarkibi (nechta œђil, nechta šiz); bildirgilarni kimga topshirish; musobašalarni boshšarib boruvchi va ќ.k. Musobašalar shaxsiy, jamoalararo va aralash bœlishi mumkin.
Shaxsiy musobašalarda ishtirok etuvchilar œrtasida ђoliblik œrin uchun bellashadilar; aralash musobašalarda ќam ђolib chiššan shaxs anišlanadi, ќam ђolib sinf jamoasi anišlanadi.
Ma’lumki, soђlom, jismonan bašuvvat, ќartomonlama jismoniy rivojlangan insonni tarbiyalash uchun ќaftada 2 soat œtiladigan jismoniy tarbiya darslari yetarli emas. Darsdan tashšari sport tœgaraklari, soђlomlashtirish guruќlarini tashkil šilish, ќar xil œyinlar, bellashuvlar, sport bayramlari, konkurslar va shu kabilarni tashkil šilish va œtkazish yušorida šayd etilgan vazifalarga nisbatan javob bera oladi. Shunday bœlar ekan, boshlanђich sinf œšituvchilarinimalarni šila oladi, ishlarni nimadan boshlashi lozim?
`Birinchi navbatda ќar bir œšuvchi musobašalarda ishtirok etish uchun tibbiy kœrigidan œtishi kerak. Fašat tibbiy kœrigidan œtgan, soђlom bola musobašalarga šœyilishi mumkin.
Ikkinchidan, ќar bir œšituvchi œziga yordamchilar tayyorlashalari lozim. Ular ќakamlar sifatida va boshša tashkiliy ishlarda yordam beradilar. Bunday yordamchilarni yušori sinf œšuvchilaridan tanlash mumkin. Sœng musobaša œtadigan joyni, bayonnoma va boshša mayda šurollarni (bayrošchalar, aršochalar, sekundomer, metr, ќashkash, lopata va ќ.k.) ni tayyorlash kerak. Musobaša bayram tarzda œtishi mašsadga muvofišdir.
Boshlanђich sinf œšuvchilari bilan šanday musobašalarni tashkil šilish va œtkazish mumkin? Boshlanђich sinf œšuvchilari bilan birinchi navbatda maktabda jismoniy tarbiya dasturining bœlimlari asosida yengil atletika (30m yugurish; 4 10m moksimon yugurish; turgan joyidan va yugirib kelib uzunlikka sakrash; tœgridan yugurib kelib balandlikka sakrash/eќtiyotlik bilan/; koptokni uzošša irђitish); gimnastika; tortilish; umbaloš otish va kuraklarda tik turish va boshšalar; sport œyini; futbol; tœpni darvozaga tepish; oyoš va bosh bilan œynash: basketbol (tœpni 1-2 metr naridan korzinaga tushirish; suzish; shu jumladan shu bolalar yoshiga tœђri keladigan shashka va shaxmat, stol tennisi, badmenton œyinlaridan musobašalarni tashkil šilish mumkin. Bulardan tashšari ayrim elementlaridan ќam musobašalar tashkil šilish mumkin. Masalan, aršon bilan sakrash; joyidan kim uzošša sakrash va ќ.k.lar. Bunday musobašalarni œtkazishning tarbiyaviy aќamiyati juda katta.
Namuna sifatida šuyida bir musobašani tashkil šilish va œtkazish metodikasi bayon etiladi. Eng avvalo shaxsiy birinchilikda eng yaxshi natijalarni anišlab, sport musobašalarida ishtirok etuvchi jamoalarni tuzish lozim, sœng sinflararo musobašalar œtkaziladi. Shuni ќam aytish kerakki, agarda fašat sinf birinchiligi œtkazilsa Nizom va sport tašvimi yozilishi shart emas. Oђzaki e’lon šilinadi va œtkazilaveradi. Maktab birinchiligida Nizom yoziladi.
Misol, tennis bœyicha 1-sinf œšuvchilari ichida birinchilik. Bu musobašani œtkazishdan oldin oђzaki e’lon šilinadi, tushuntiriladi va ќar bir sinf œšituvchisi ishtirok etuvchilarni rœyќatini tuzadilar. Sœng bayonnomalar tayyorlaydilar:
1-sinf bœyicha
F.I.Sh t/ s
natijalar Jam i
Urin
Xujaev R. 1 3:1 2:3 3:1 2:3 3:2 3:1 3:1 3:2 6 I
Maxmudov S. 2 1:3 3:2 3:1 1:3 2:3 3:1 2:3 3:1 4 III-V
Karimov E. 3 3:2 2:3 1:3 1:3 3:2 1:3 2:3 3:1 3 VI-IX
Xalilov E. 4 1:3 1:3 3:1 3:2 3:1 2:3 3:1 2:3 4 III-V
Jalolov T. 5 3:2 3:1 3:1 2:3 1:3 1:3 2:3 1:3 3 VI-IX
Yusupov K. 6 2:3 3:2 2:3 1:3 3:1 3:2 3:2 3:2 5 II
Safaev O. 7 1:3 1:3 3:1 3:2 3:1 2:3 3:1 2:3 3 VI-IX
Jumaev T. 8 1:3 3:2 3:2 1:3 3:2 2:3 1:3 1:3 3 VI-IX
Oripov A. 9 2:3 1:3 1:3 3:2 3:1 2:3 3:2 3:1 4 III-V
Sport bayramlarida ishtirok etuvchilar soni Nizomda aniš kœrsatilgan bœlib, aynišsa boshlanђich sinflarda imkoni boricha kœproš bœlishi kerak. Sport bayrami jarayonida musobašalrni œtkazish uchun yordamchilar tayyorlanadi. Ularning vazifalari: protokollar, sekundomer, metr va boshša zarur narsalarni tayyorlash. Shu jumladan shu musobašalarni Œtkazish yœllari, usullari ishlab chišiladi.
Ona Vatanim – Go‘zal yurtim
1. Zanjir yasash (5 o‘g‘il + 5 qiz) 10 mli masofada chizilgan chiziqning ikki tomonida bittadan savat qo‘yilgan. O‘yin boshlash joyidagi savatda 10 ta 60 sm li plastmass gardishlar quyilgan, ikkinchi savatga 9 ta kichik koptoklar tashlangan har bir jamoaning birinchi turga o‘yinchining qulida bittadan kichik koptok. Signal bo‘yicha birinchi turgan o‘yinchilar savatdan gardishni olib, gardish bilan sakrab old tomon yuguradilar. Ikkinchi savat oldiga yetganda gardishni yerga qo‘yib va ichiga tushib koptokni o‘z jamoasi tomon yumalatadi. Poylab turgan keyingi o‘yinchi koptokni ilib olib oldidagi savatdan gardishni olib old tomon sakrab yuguradi va birinchi ishtirokchini oldiga yetkanda gardishni yerga qo‘yib ichiga tushib koptokni o‘z jamoasi tomon yumalatadi so‘ng qo‘llarni yonga uzatib o‘rtog‘ini qo‘lini ushlab turadi. O‘yin shu tarizda davom etadi. Hamma 10 kishi mashqni bajarib bo‘lgandan keyin, koptokli savatga yaqin turgan bola savatdan koptok va o‘zining gardishini qo‘liga olib qarama- qarshi turgan savat tomon yuguradi va 2 m yetmasdan chiziqni bosmasdan turib koptokni savatga otadi va gardishni savat oldiga qo‘yadi tushmasa takror otadi (koptokni tushirish shart) so‘ng o‘yin boshlash chizig‘i oldida turadi. Koptok savatga tushgandan keyin, ikkinchi ishtirok etuvchi shu tarizda o‘yinni davom etadi. Qaysi jamoa oldin bo‘lsa g‘olib xisoblanadi. Tayyorlov mashqlar: gardish bilan turli mashqlarni bajarish: belida aylantirish, gardish bilan sakrash, gardish yumalatish, gardish bilan qadanmma-qadam bosib o‘tish; savatga kichik koptokni 1-1.5 – 2.0 – 2.5 m masofadan otib tushirish; kichik koptok bilan turlicha mashqlarni bajarish: devorga otib ilish, devorga otilgan koptok yerga tushib sapchigan koptok ustidan sakrash, yerdan sapchigan koptokni ilib olish, koptokni tepaga otib ilish, koptokni o‘z atrofida yerga urib yurish va x.k. 2. Kim chaqqon (5 o‘g‘il + 5 qiz) 10 m masofada chizilgan chiziqning bir tomonidan 6 ta tushaklar uzunasiga yonma-yon va chiziq oldida savat qo‘yilgan. Har bir tushak o‘rtasida balandligi 40-50 sm bo‘lgan 6 ta yoy qo‘yilgan. Chiziqning ikkinchi tomonidan ham savat qo‘yilgan, savat ichida 10 ta puflangan pufaklar. Signalga asosan har bir jamoadan birinchilari birinchi yoyni tagidan emaklab, ikkinchi yoyni ustidan oshib o‘tib, uchinchisini tagidan vash u kabilar o‘tib savat tomon yugurib, savatdan bita pufakni olib orqa tomon yuguradilar va jamoa oldida turgan savatga pufakni tashlaydi so‘ng birinchi turgan bolani kaftiga uradi. Shu tarizda o‘yin davom. Qaysi jamoa oldin yakunlasa g‘olib va eng chaqqon bolalar xisoblanadi. Tayyorlov mashqlar: pufak puflash mashqlari; akrobatik mashqlar; g‘ujanak bo‘lib oldinga, orqaga tebranish yon tomonlarga dumalash; emaklab yurish va buyumlardan oshib o‘tish; yoylar tagidan emaklab o‘tish va ustidan oshib o‘tish; tez yugurishlar. 3. “Xakkey?” 8 m masofa bo‘ylab 6 ta buyumlar qo‘yilgan (to‘ldirma to‘p, bayroqcha, kegli va x.k) va 8 m li masofa chizig‘ining oxirida vartikal chiziqdan 1.5-2 m old tomonda darvozalar quyilgan. Masofani boshlanishdagi vartikal chiziq oldida bittadan klyushka va tennis koptogi. Signalga asosan har bir jamoasida birinchilari klyushka bilan koptokni buyumlararo yumalatib jarima chizig‘idan darvozaga uradilar. Darvozaga tushmasa takror urish kerak. Tushgandan so‘ng aksincha harakat bilan orqaga qaytadilar va keyingi o‘yinchiga topshiradilar. O‘yin shu tarzda davom etadi. Birinchi tugatgan jamoa g‘olib chiqadi. Tayyorlov mashqlar: kichik koptokni 2-3 m masofadan klyushka bilan devorga urish; juft-juft bo‘lib bir-biriga har xil (1-2-3 m) masofadan urish va ilish; kichik koptokni klyushka bilan har xil yo‘nalishda olib yurish; koptokni darvozaga har xil masofalarda urib tushirish. 4. “Kim oldin?” 10 m li masofa bo‘ylab chizilgan chiziqning ikki uch tomonida vertikal chiziq chizilgan. Jamoa oldidagi chiziqda ikkitadan to‘p (futbol, voleybol)
ham o‘tirg‘ichda xariflar qo‘yilgan. Signalga asosan har bir jamoadan birinchi turgan o‘yinchilari o‘tirg‘ichdan bitta xarifni olib (o‘g‘il) futbol to‘pini oyog‘i bilan tepib yoki (qiz) voleybol to‘pini qullari bilan yerga urib old tomon yuradilar va masofa oxirida turgan ilmog‘larga xarifni osadilar, so‘ng orqaga oldinga harakat bilan yuguradilar va keyingi turgan o‘z jamoa a’zosida uzatadi. Shu tarizda o‘yin davom etadi. O‘yin oxirida ilmoqlarda “Ona Vatanim – Go‘zal yurtim” so‘zlar yoziladi. Birinchi tugatgan jamoa g‘olib xisoblanadi. Tayyorlov mashqlar: futbol to‘pini oyoq bilan bir-biriga uzatish; to‘pni to‘gri chiziq bo‘ylab tepib yurish; to‘pni buyumlararo tepib yurish; to‘pni bir-biriga uzatish; to‘pni yerga chap va o‘ng qul bilan urib yurish; buyumlar aro to‘pni olib yurish. 5 “Qadamma-qadam” 10 m li masofa bo‘ylab chizilgan chiziqning boshlanish tomonida 2 ta gardish ikkinchi tomonida ilg‘ichlar. Har bir jamoadan birinchi turgan o‘yinchilari gardishni yonma-yon quyib qadamlab masofa bo‘ylab o‘tadilar va ilg‘ich oldida qo‘yilgan xariflardan birinchi ilmoqqa osadilar hamda ikala gardishni olib orqaga qayitadilar va keyingi o‘z jamoasi o‘yinchisiga topshiradi. U o‘yinchi ham gardishlarni olib yonma-yon quyib qadamma-qadam bosib ilg‘ichlar oldiga o‘tadi va ikkinchi xarifni olib birinchi osilgan xarifni yoniga osib ikkala gardishni olib o‘z jamoa tomon yuguradi va keyingi o‘yinchiga topshiradi. O‘yin shu tarizda davom etadi. Oxirgi o‘yinchi oxirgi xarifni osganda “Olimpiada-O‘zbekiston” so‘zlar yoziladi. Qaysi jamoa oldin xatosiz yozib bo‘lsa g‘olib xisoblanadi. Bu o‘yinda xatolar ham xisobga olinadi. Har bitta xato yozilishiga 1 ochko jarima beriladi. Tayyorlov mashqlar: gardish bilan turli mashqlar bajarish; yugurish, sakrashla, dumalatish; har xil konkurslar va estafetalar; xariflardan so‘zlar yasash konkursi; tez yugurishlar. 6. “sakrovchilar” gardish bilan sakrab oldtomon yuguradilar va qarama-qarshi chiziq oldida qo‘yilgan buyumlardan birini olib gardish bilan orqaga qayitadilar. Gardishni kutib turgan o‘yinchiga beriladi, buyum esa chiziq oldida qo‘yiladi. Shu tarzda o‘yin davom etadi. Qaysi komanda xatolarga yo‘l qo‘ymasdan o‘z jamoasiga tegishli xamma buyumlarni olib o‘tsa shu jamoa g‘olib chiqadi. Tayyorlov mashqlar: gardish bilan bajariladiganhar xil mashqlarni takror bajarish. 7. “Rasm chizish”. Ishtiriok etuvchilar 5 o‘g‘il va 5 qiz 10 m masofaning bir tomonida chiziq oldida ikkala jamoalar turadilar. Ikkinchi tomonidagi chiziq orqasida ertak qaxromonlari asosida rasmli kublar qo‘yilgan. Har bir jamoadan ishtirok etuvchi yugurib borib bitta kubni qo‘yadi, ikkinchisi davom etadi va shu kabida o‘yin davom etadi, qaysi jamoa rasmni xatosiz birinchi bo‘lib yasalsa g‘olib chiqadi. Tayyorlov mashqlar: kublar bilan har xil estafeta, konkurslar, tez yugurishlar o‘tkazish. 8. Katta estafeta. Jamoa 10 kishidan iborat bo‘lib 5 o‘g‘il va 5 qiz bolalardir. Masofani bir tomonida jamoalar, ikkinchi tomonida 5 ta gardish, 5-qo‘g‘irchoq, 5-qo‘g‘irchoq kiyimi, 5-stulchalar. Har bir jamoadan birinchi turgan ishtirokchilar masofa bo‘ylab yuguradi va chiziqqa yetkandan so‘ng bir gardishni olib chiziqdan 1 m nariga qo‘yadi va o‘z jamoa tomon yuguradi. Qo‘lini uzatib turgan o‘yinchini quliga urib estafetani topshiradi. Ikkinchi o‘yinchi o‘yinni davom etadi. Chiziqqacha yugurib borib, bitta gardishni olib oldingi o‘yinchi qo‘ygan gardishdan yana 1 m nariga gardishni qo‘yadi va orqaga jamoa tomon yugurib keyingi o‘yinchiga estafetani topshiradi. Shu tarzda o‘yin davom etadi 5 gardishlar oralig‘i 1 m yonma-yon qo‘yilgandan keyin, shu usulda navbati bilan gardish ichlariga bittadan stulchiklar quyilib chiqiladi, so‘ng har bir stulga bittadan qo‘g‘irchoqlar o‘tkaziladi. Qo‘g‘irchoqlarni o‘tkazishdan oldin uning ko‘ynagini kiyintirish lozim. Endi o‘yin aksincha harakatlar bilan boshlanadi. Har bir o‘yinchi navbatma-navbat yugurib borib stulchadan qo‘g‘irchoqni olib ko‘ynagini yechib chiziq oldiga (dastlabki joyiga) qo‘yadi va estafetani keyingi o‘yinchiga topshiradi. Shu tarzda stulchiklar, gardishlar dastlabki o‘z joyiga yig‘ib qo‘yiladi. Birinchi bo‘lib yig‘ishtirib qo‘ygan jamoa ustin chiqadi. 9. Kim uzoqqa sakraydi? Ishtirok etuvchilar 5 o‘g‘il va 5 qiz bolalar. Jamoa a’zolari ketma-ket turgan joyidan uzunlikka sakraydilar. Lekin, ikkinchi o‘yinchi birinchi uzunlikka tushgan chiziqdan boshlaydi. Bu sakrab tushgan chiziqdan 3 o‘yinchi sakraydi vash u kabi davom etiladi. Jamoaning hamma azolari sakrab bo‘lgandan so‘ng umumiy natija o‘lchanadi. Uzoqqa sakragan jamoa g‘olib chiqadi.
Jismoniy tarbiya va sport bayramlarini tashkil qilish va o‘tkazish metodikasi.
Respublikamizdaijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy va madaniy soxalarda amalga oshirilayotgan isloxatlar ta’limini va kadrlar tayyorlash tizimini tubdan yangilash va rivojlantirishni talab etadi. Shu bois ta’lim tizimini zamon talablari darajasida va erishishga tajribalar asosida rivojlantirish orqali o‘sib kelayotgan yosh avlodni jamiyat xayotida faol ishtirok etadigan, har tomonlama yetuk va yuksak ma’naviyatli, komil insonlar etib tarbiyalash davlatimizning ustivor yo‘nalishlaridan hisoblanadi. 2002 yil 24 oktyabr Kadrlar tayyorlash milliy dasturiga muvofiq hamda o‘sib kelayotgan yosh avlodning jismoniy va ma’naviy salomatligini shakllantirish, sog‘lom turmush tarziga erishish va sport mehr-muxabbatni singdirishning asosiy sharti sifatida bolalar ommaviy sportni rivojlantirish maqsadida “O‘zbekiston bolalar sportini rivojlantirish jamg‘armasini tashkil etish to‘g‘risida”gi farmon e’lon qilingan edi. Unda mamlakatimizning ta’lim tizimini takomillashtirish hamda ravnaqini ta’minlaydigan yosh avlodni tarbiyalab voyaga yetkazish uchun turli tadbirlarni o‘tkazish ko‘zda tutilgan. O‘kuvchilarni jismoniy jixatdan nazariy bilimlar bilan ta’minlash, ularni bu boradagi harakat, ko‘nikma va malakalar bilan oshno qilish mazkur fanning asosiy vazifalaridir. O‘quvchilar sog‘lig‘ini yaxshilash, ularni jismoniy chiniqtirish va sport bo‘yicha bilim berish maktabdagi jismoniy tarbiya darslarida, sinfdan va maktabdan tashqari mashg‘ulotlarda amalga oshiriladi. Ushbu vazifalar bajarish, bolalar sog‘ligini asrash, ularni har tomonlama garmonik rivojlantirish, barkamol avlodni tarbiyalashni eng kichik yoshdan, maktabgacha tarbiya yoshdagi bolalardan boshlash lozim. Bolalar bizning quvonchimiz, boyligimiz, ishonchimiz, davlatimizning kelajagi. Shuning uchun yuqorida qayd etilgan vazifalarni amalga oshirishda jismoniy tarbiya va sport yetakchi rolni o‘ynaydi. Bog‘chalarda olib borilayotgan xaftada 3 marta jismoniy tarbiya mashg‘ulotlari (15-20 daqiqadan 35 daqiqagacha) maktabda 2 soatli jismoniy tarbiya darslari kichkintoylarni salomatligini mustaxkamlash, ularning jismoniy tayyorgarligini yaxshilash, har tomonlama garmoni rivojlangan yetuk avlodni tarbiyalashga yetarli emas. O‘sib kelayotgan yosh avlodning jismoniy va ma’naviy salomatligini shakllantirish, sog‘lom turmush tarziga erishish va sportga mehr-muhabbatni singdirish uchun o‘quv mashg‘ulotlaridan tashqari o‘tkaziladigan tadbirlarni keng qo‘llash lozim. Bular qayday mashg‘ulot va tadbirlar ekan? Mana shu masalalarni bayon etishga, ularni amalga oshirish yo‘llarini o‘rganishga bu fan qaratilgandir. Ularga quyidagilar kiradi: ertalabki gimnastika, mexnat jarayonida quvnoq daqiqalar va pauzalar, ochiq xavoda harakatli o‘yinlar, organizmni chiniqtirish tadbirlar, yassi oyoqlikni oldini olishga oid mashqlar, mustaqil o‘yinlar va mashiqlar, sport to‘garaklarida mashg‘ulotlar, sog‘lomlashtirish mashg‘ulotlari, estafeta-konkurslar, turli musobaqalar sog‘lomlashtiruvchi cho‘milishlar, sport bayramlari, kichik Olimpiada musobaqalari va boshqalar bu tadbirlarni muntazam tashkil etilishi, to‘laligi, bolalarning faol
ishtirok etishi oldimizga qo‘yilgan vazifalarni samarali bajarishga ko‘maklashadi. Shuni xam aytish lozim, yuqorida ko‘rsatib o‘tilgan jismoniy tarbiya tadbirlari xar tomonlama garmonik rivojlangan yetuk sog‘lom avlodni tarbiyalashga to‘liq javob berish uchun ayrim qonun-qoidalarga rioya qilish kerak. Ulardan biri gigienik talabdir. Gigiena-bu salomatlik to‘g‘risidagi, uni asrash, mustaxkamlash xamda tevarak-atrofdagi ommillarning unga ko‘rsatadigan zararliy ta’sirini bartaraf etish vositalari va uslublari to‘g‘risidagi fandir. Gigiena iqlimni, mikrob iqlimni, xavoning, suvning va tuproqning holatining, ovqatlanish sharoitining, kiyim-kechak, tura rjoy, mehnat va dam olishga qo‘yiladigan sharoitlarning, jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulotlari o‘tkaziladigan shart-sharoitlarini va boshqa bir qator masalarining o‘rganadi. Odamning mehnat, dam olish va sportdagi faoliyatining biror soxasi yo‘qki ular gigienik jixzatdan tartibga solib turilmaydigan bo‘lsin. Odam salomatligiga ta’sir ko‘rsatadigan omillarni narmallashtirish, ya’ni ularning me’yoriy darajasini belgilab turish gigiena fanning asosiy maqsadi xisoblanadi. Gigienik me’yorlar cheklab qo‘yiladigan (masalan, xavoda, suvda, tuproqda zararliy moddalarning yo‘lquyish mumkin bo‘lgan miqdorini belgilash shaklidir) yoki optimal xolatga keltirish (masalan, jismoniy yuklanishlar ovqat ratsionining optimal me’yorlarini belgilash) xarakterida bo‘lishi mumkin. Jismoniy tarbiya gigienasi – gigiena fanining bo‘limlaridan biridir. Jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulotlaridan odam salomatligini asrash va mustaxkamlash maqsadida samaraliroq foydalanish uchun o‘sha mashg‘ulotlar vositalar

ini, usmlublarini hamda shart-sharoitlarini ilmiy jixatdan asoslangan xolda me’yorga tushirib jismoniy tarbiya gigienasining mazmunini tashkil etadi. Jismo

niy tarbiya gigienasi mashg‘ulotning samaraliroq uslublarini va eng qulay shart-sharoitlarini asoslab berish uchun jismoniy mashqlar odamlar sog‘ligiga qanday ta’sir
ko‘rsatishining va ulra sog‘ligini mustaxkamlashga qaydarajada xizmat qilishini o‘rganadi. Jismoniy tarbiya gigienasining vazifalari quyidagilar xisoblanadi: odamning jismoniy xolatiga xos bo‘lgan mezonlar bo‘yicha uning salomatligiga oid model parametrlarini me’yorlashtirib turish (jismoniy rivojlanish, jismoniy tayyorgarlik darajasi, chiniqqanlik), jismoniy yuklanishlarni me’yorga solib turish (tuzilish, xajm, shiddatlik) faqat gipodinamiyaning oldini olish bilangina cheklanmay, shu bilan birga, sixat-salomatlikni model darajasiga erishish va uni saqlab turish uchun optimal darajada mashq ta’siri ko‘rsatilishini ta’min etadigan chiniqtiruvchi tadbirlar: mashq va musobaqa yuklamalarini, dam olish, ovqatlanish, katta sportda tiklanish tadbirlarini muayyan tartibda solib turish; jismoniy tarbiya va sport mashg‘ulotlari shart-sharoitalrini (iqlim va mikroiqlim, sport sharoitlari va jixozlari, kiyim-kechaklar va boshqalar) salomatlikka qulayta’sir ko‘rsatishiga yordam beradigan tarzda me’yorga solib turish. Salomatlikni asrash va mustaxkamlash va atrof-muxitni ozoda saqlash, ratsional tarizda ovqatlanish, faol ravishda optimal harakatlar qilish hamda asab-xayajonlanish haddan oshib ketadigan stress holatlarda, jismoniy tarbiya ham eng muxim va istiqbolli olimlardan biriga aylanib bormoqda. Mustaqil davlat O‘zbesiton Respublikasida jismoniy tarbiya va sportning rivojlanishiga e’tibor yanada oshib bormoqda. Bunga qator chiqqan qonun, farmonlar, qarorlar va boshqalar isbot bo‘la oladi. Shu jumladan “Aholining sog‘lig‘ini mustaxkamlashda, shaxsni uyg‘un kamol topshirishda jismoniy tarbiya hamda sportning, ularning kundalik xayotga joriy etishning ahamiyati o‘sib bormoqda. Ishni shunday yo‘lga qo‘yish kerakki, har bir kishi yoshligidan o‘zining jismoniy barkamol bo‘lishi to‘g‘risida g‘amxo‘rlik qilsin, gigiena va tibbiyot yordami sohasidagi bilimlarni egallab olsin, sog‘lom turmush kechirsin”. Jismoniy tarbiya gigienasi uchun salomatlik darajasi (me’yori) degan tushuncha muxim ahamiyat kasb etadi. Organizmning kasallik omillarining ta’siriga nisbatan barqarorligi, tashqi muxit noqulay tarzda o‘zgargan paytlarda salomatlikni hamda ish qobiliyatini saqlay bilish – salomatlik darajasini ko‘rsatuvchi belgilar xisoblanadi, ya’ni salomatlik darajasini odamning adaptatsion (moslashish) imkoniyatlari qanday ekanligi bilan belgilanadi.