O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

antennal bezlar deyiladi. 
Daryo qisqichbaqasi ayirish bezlari yashil bo‘ lganidan 
yashil bezlar
ham deyiladi.
Ko‘pchilik tuban qisqichbaqasimonlar uchun xos bo‘ lgan bir juft maksillar bezlar ham 
antennal bezlarga o‘xshash tuzilgan. Lekin ularning chiqarish yo‘li ikkinchi juft maksillalar 
asosiga ochiladi. Maksillar bezlar yuksak qisqichbaqalarda faqat lichinkalik davrida bo‘ladi; 
voyaga yetish davrida antennal bezlar bilan almashinadi. Ayrim qisqichbaqasimonlarda bu ikki 
xil bezlar ham bo‘lishi mumkin. 
Nerv sistemasi. Qisqichbaqasimonlar nerv sistemasining umumiy tuzilish halqali 
chuvalchanglarga o‘xshaydi. Eng tuban tuzilgqan jabraoyoqlilar nerv sistemasi bir juft bosh 
gangliylari, halqum atrofi qonnektivalar, qorin nerv stvollari va har bir tana bo‘ g‘imida bir 
juftdan joylashgan nerv gangliylardan iborat. Qorin stvollari bir-biridan uzoqlashganligi, 
qarama-qarshi tugunlarni ko‘ndalang komissuralar orqali tutashganligi tufayli nerv sistemasi 
narvon - ortogon shakliga kiradi. Narvon tipidagi nerv sistemasi tanasi ko‘p bo‘g‘imli tuban 

---

qisqichbaqasimonlar uchun xos. Ayrim tana bo‘g‘imlari qo‘shilishi bilan nerv gangiylari ham 
birlashib ketadi. Qorin nerv stvoli esa qisqaradi. Masalan, daryo qisqichbaqasi tanasi 18 
bo‘g‘imdan iborat, lekin qorin zanjiri boylab faqat 12 ta gangliylar joylashgan. Krablarda nerv 
tugunlari konsentratsiyasi yanada kuchayadi. Ularning qorin nervlari qo‘shilib, yaxlit ko‘krak 
nerv tugunini hosil qiladi. Kurakoyoqlilar va chig‘anoqli qisqichbaqasimonlarning qorin nerv 
tugunlari ham ana shu tarzda to‘ planib, ko‘krak tugunini hosil qiladi. 
Qisqichbaqasimonlar bosh miyasi prototserebrum va deytotserebrum bo‘limlaridan 
iborat. Ko‘pincha antennalar tugunlari ham bosh miyaga yondoshib, uchinchi bosh miya 
bo‘limi- tritotserebrumni hosil qiladi. Prototserebrumdan ko‘zlarga, deytotserebrumdan 
antennulalarga nervlar chiqadi. Qisqichbaqasimonlar va hamma bo‘g‘imoyoqlilar tanasidagi 
nerv sistemasi tarkibiga gormonlar ishlab chiqaruvchi maxsus neyrosekretor bezlar ham kiradi. 
Bu bezlarning gormoni gemolimfaga tushib, barcha organlar faoliyatiga, modda almashinuvi, 
tullash, metamorfoz kabi jarayonlarga ta‘sir ko‘ rsatadi. Neyrosekretor sistema bezlari bosh 
miya va qorin nerv zanjirining turli qismlarida, shuningdek ko‘ rish nervlari yo‘lida joylashgan. 
Bezlar sekreti nervlar orqali sinuslariga, ulardan gemolimfaga tushadi. 
Sezgi organlari. Qisqichbaqasimonlarning tuyg‘u, hid bilish, ko‘rish va muvozanat 
saqlash organlari yaxshi rivojlangan. Antenna, antennullalar va oyoqlari yuzasida joylashgan 
sezgir tuklar va qilchalar tuyg‘u vazifasini bajaradi. Hid bilish organlari antennalarda 
joylashgan juda yupqa kutikulali tuklardan iborat. 
Ko‘rish organlariga bitta oddiy nauplius ko‘zcha va ikkita murakkab fasetkali ko‘zlar 
kiradi. Nauplius ko‘z nauplius lichinkalar uchun xos bo‘lsa-da, voyaga yetgan 
qisqichbaqasimonlarning ko‘pchilik turlarida ham uchraydi. Bunday ko‘z, boshning peshona 
qismida antennullalar o‘rtasida joylashgan. 
Nauplius ko’z
chuqurcha shaklidagi 2 yoki 4 ta 
qadahchadan iborat. Chuqurchalar devorida qora pigment bilan qoplangan bir qavat 
retinal 
(sezgir) hujayralar
, tashqi botiq tomonida nurni sindiradigan gavhar linza joylashgan. Nerv 
tolalari retinal hujayralar orqa tomonidan chiqqani uchun nauplius ko‘z teskari ag‘darilgan 
hisoblanadi. 
Fasetkali ko’zlar
juda ko‘p mayda ko‘zchalar- ommatidlardan iborat. Daryo 
qisqichbaqasining ko‘zida 3000 dan ko‘proq ommatidlar bor. Ommatidlarni pigmentli yupqa 
parda ajratib turadi. Har bir ommatid yorug‘lik nurini qaytaruvchi va sezuvchi elementlarga ega 
bo‘lgan mustaqil ko‘zcha hisoblanadi. Ommatidning muguzsimon sirtqi yuzasi prizma shakliga 
ega. Unga buyumning kichik bir qismi tasviri tushadi. Ana shunday minglab kichik 
bo‘lakchalardan umumiy tasvir hosil bo‘ladi. Tasvirning bu xilda hosil bo‘lishi