O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Jinsiy sistemasi va rivojlanishi.
Juda ko‘ pchilik vakillari ayrim jinsli, lekin jinsiy 
dimorfizm ko‘zga tashlanmaydi. Bir juft jinsiy organlari, tanasining oldingi qismida joylashgan. 
Tuxum va urug‘ yo‘llari oyog‘i asosida tashqariga ochiladi. Birmuncha sodda tuzilgan 
vakillarida tuxum va urug‘ yo‘li bo‘lmaganligi tufayli jinsiy bezlari buyrakka ochiladi. 
Tuxumi ko‘ pincha tashqi muhitda urug‘lanadi; lichinkasi troxofora deyiladi. Chig‘anog‘i 
dastlab plastinka shaklida lichinkaning orqa tomonida shakllanadi; keyinroq o‘rta chizig‘idan 
bukilib, bu joyda ligament hosil kiladi. Troxofora bir qancha o‘zgarishlardan so‘ng hamma 
dengiz molluskalari uchun xos bo‘lgan yelkanli lichinka veligerga aylanadi. Veliger ikkipallali 
chig‘anog‘i orasidan yelkanini chiqarib suzib yuradi. Yelkani tuzilishi voyaga yetgan molluskaga 
juda o‘xshab ketadi. Uning boshlang‘ich oyog‘i, mantiyasi, nerv gangliylari, oshqozoni, jigari va 
boshqa organlari rivojlangan, lekin ayirish sistemasi protonefridiylar shaklida bo‘ladi. Vaqt 
o‘tishi bilan lichinka suv tubiga cho‘kib, turli predmetlarga yopishib oladi va voyaga yetgan 
molluskaga aylanadi. 
Chuchuk suv plastinkajabralilarining rivojlanishi birmuncha boshqacha boradi. 
Baqachanoq tuxumlarini jabra yaproqchalari orasiga qoyadi. Tuxumdan chig‘anog‘i ikki pallali 
lichinka gloxidiy (102-rasm) chiqadi. Chig‘anog‘ining qorin tomoni qirrasida uchi qayrilgan bir 

---

juft tishchasi bo‘ladi. Yumaloq chig‘anog‘i pallalarining yopuvchi muskullari bir tutam, jabralari 
bo‘lmaydi. Oyog‘i yaxshi rivojlanmagan. Qorin tomonida bissus bezlaridan uzun va yopishqoq 
bissus iplari chiqib turadi. Yonidan baliq uzib o‘tayotganida baqachanoq lichinkalarini sifonidan 
suvga chiqarib yuboradi. Gloxidiy bissus ipi va chig‘anog‘ii tishchalari yordamida balikning 
jabrasiga yoki suzgichlariga yopishib oladi. Terining qitiqlanishi tufayli lichinka yopishgan 
joyda epiteliy o‘sib, uni qoplab oladi. Lichinka baliq terisi bilan oziqlanib o‘sadi; asta-sekin yosh 
mollyuskaga aylanadi. Teridagi shish yorilib, molluska suv tubiga tushadi. Lichinka o‘ z xo‘ 
jayini hisobidan oziqlanadi va undan tarqalish uchun foydalanadi