O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

Kupayishi.
Jinssiz ko‘payish infuzoriyalar tanasining ko‘ndalangiga teng ikkiga bo‘linish 
yo‘li bilan boradi. Ko‘pchilik infuzoriyalarning makronukleusida jinssiz ko‘ payishda mitozga 
o‘xshash jarayon sodir bo‘ladi. Dastlab xromosomalar hosil bo‘ladi, ularning soni ikki marta 
oshadi, lekin yadro bo‘linmaydi. Yadro bo‘linmasdan xromosomalar sonining ortishi endomitoz 
deyiladi. Shundan so‘ng infuzoriyalarning bo‘linishi boshlanadi. Normal uy haroratida tufelka 
bir sutkada 1-2 marta bo‘linadi. 
Ko‘ pchilik infuzoriyalar jinssiz ko‘payishdan oldin sista hosil qiladi. Sista ichida 
palintomiya yo‘li bilan infuzoriya tanasi yiriklashmasdan ketma-ket bo‘linib, 4 ta yoki ko‘proq 
juda mayda infuzoriyalar hosil qiladi. Sistadan.yosh infuzoriyalar chiqadi. Ular oziqlanib, tez 
usadi va yana sista hosil qilib, uning ichida bo‘ lina boshlaydi. Infuzoriyalarning ko‘p marta 
jinssiz ko‘payishdan so‘ng qonyugatsiya deb ataladigan jinsiy ko‘payish boshlanadi. 
Qonyugatsiyada ikkita infuzoriya korni (peristom) tomoni bilan bir-biriga yaqinlashadi. Ayrim 
infuzoriyalar qonyugatsiyasida pellikulaning tegib turgan joyi eriydi. Konyugantlar o‘rtasida 
sitoplazmadan iborat ko‘prikcha hosil bo‘ladi (22-rasm). Boshqa infuzoriyalarda esa bunday 
ko‘prikcha hosil bo‘lmaydi. Qonyugatsiya davomida makronukleuslar yemirilib, sitoplazmaga 
so‘riladi. Mikronukleuslar ikki marta reduktsion (meyoz) bo‘linishi natijasida to‘rtta gaploid 
xromosomali yadrolar hosil bo‘ladi. Ulardan uchtasi yemirilib, sitoplazmaga singib ketadi, 
to‘rtinchisi yana bo‘linib jinsiy yadrolar - pronukleuslarni hosil qiladi. Pronukleuslardan biri 
harakatchan (migratsion) bo‘lib, urug‘hujayraga, ikkinchisi statsionar (harakatsiz) bo‘lib, tuxum 
hujayraga to‘g‘ri keladi. Bir qonyugantning ko‘chma pronukleusi ikkinchi qonyugantga o‘tib, 
uning statsionar yadrosi bilan qo‘shiladi, ya‘ni infuzoriyalar harakatchan yadrolar bilan 
almashinishadi. Buning natijasida qonyugatsiya oxirida har qaysi infuzoriya diploid xromoso-
mali bittadan yadro sinkarionga ega bo‘lib qoladi. Shundan so‘ng infuzoriyalar ajralib ketadi, 
ularning yadrolari qaytadan tiklanadi. Buning uchun uning sinkarioni bir necha marta bo‘linadi. 
Ularning bir qismidan mikronukleus, qolgan qismlaridan makronukleus hosil bo‘ladi. 
Makromolekulalarning ko‘p marta replikatsiyasi natijasida uning DNK tarkibi ortadi va poliploid 
bo‘lib qoladi. Shundan so‘ng infuzoriyalar jinssiz ko‘payishta kirishadi. 
Qonyugatsiya natijasida infuzoriyalarning soni ortmaydi, ya‘ni hech qanday ko‘payish 
bo‘lmaydi. Lekin qonyugatsiya infuzoriyalar hayotida juda muhim ahamiyatga ega. Chunki bu 
jarayonda har qanday jinsiy ko‘payishda bo‘lganidek, bir organizmda ikki (ota va ona) 
organizmlarining irsiy belgilari mujassamlashishi natijasida naslning yashovchanligi ortadi.