O‟zbekiston respublikasi oliy va o‟rta maxsus ta‟lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti zoologiya va anatomiya kafedrasi

So‟rg‟ichlilar (Trematoda) sinfi 
So‘rg‘ichlilar sinfiga 400 dan ortiq tur kiradi. Hamma vakillari umurtqali va umurtqasiz 
hayvonlarning ichki organlarida parazit yashaydi. Kattaligi bir necha mm, ba‘zan bir necha sm 
gacha, baliqlarda parazitlik qiladigan ayrim so‘ rg‘ichlilar tanasi uzunligi 1,5 m ga yetadi 
(Didymozoidae oilasi turlari). 
Tuzilishi.
Tanasi shakli kiprikli chuvalchanglarga o‘xshash bargsimon, lekin parazit 
yashashga moslanish belgilari mavjud. Tanasi sirtida kipriklari bo‘lmaydi; og‘iz va qorin 
so‘rg‘ichlari yordamida yopishib yashaydi. Og‘iz so‘rg‘ichi tanasining oldingi uchida; uning 
o‘rtasida og‘iz teshigi joylashgan. Qorin so‘rg‘ichi og‘iz so‘rg‘ichidan orqaroqda joylashgan; 
faqat yopishish uchun xizmat qiladi. Maxsus muskullar qisqarib bo‘shashganida so‘ rg‘ichlar 
xaltasi kengayishi va torayishi tufayli parazit xo‘ jayin organlariga yopishib oladi. 
Tana qoplag‘ichi 
tegument
deb ataladi kipriksiz epiteliydan iborat. Epiteliyning sirtqi 
qavati yadrosiz sitoplazmatik plastinkadan iborat. Bu qavat hujayralari juda ko‘p 
mitoxondriyalar va vakuolalarga ega, lekin hujayralar o‘rtasida chegara yo‘qolib, sintsitiy hosil 
qiladi. Epiteliy sirtidagi har xil pixlar qo‘shimcha yopishuv organi hisoblanadi. Sitoplazmatik 
ipchalar yordamida tegument qavat sitoplazmaning parenximasiga botib turadigan yadroli 
qismi bilan bog‘langan. Tegument ostida bazal membrana va uning ostida halqa bo‘ ylama 
muskullar joylashadi. 
Hazm qilish sistemasi
nayi og‘iz teshigidan boshlanadi. Og‘iz teshigi muskulli 
ektodermal xilqum, qizilo‘ngach va endodermal o‘rta ichakdan iborat (50-rasm). O‘rta ichak 
odatda ikki shoxga ajralgan, yirik turlarda esa ko‘p shoxli bo‘ladi. 
Ayirish sistemasi
protonefridiy tipida bo‘lib, odatda bir juft yig‘uvchi naylar va ulardan tarkaladigan juda ko‘ p 
naychalardan iborat. Naylar siydik pufagiga, pufak esa tashqariga ochiladi. 
Nerv sistemasi
ortogon tipda tuzilgan bo‘lib, bir juft miya gangliylaridan hamda ulardan 
oldinga va orqaga ketadigan uch juft bo‘ ylama nervlardan iborat. Nervlar ko‘ndalang nerv 

---

tolalar bilan qo‘shilgan. Boylama nervlar orasida, ayniqsa, qorin nervlari yaxshi rivojlangan. 
Sezgi organlari voyaga yetgan hayvonlarda rivojlanmagan, suvda erkin suzib yuradigan 
lichinkalarning bir yoki ikki juft oddiy ko‘zchalari- teri retseptorlari bo‘ladi.