О‘zbekiston Respublikasi Oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti

Dinlar tasnifi.
Dinlarni urganishda muayyan mezon asosida tasnif etib, tadkik etish lozim buladi. Bu dinlarning tarixi, e’tikodiy asoslari, akidalari, shuningdek, bir - biriga kilgan ta’siri kabi jixatlarining chukur va xar tomonlama mukammal urganilishiga zamin yaratadi.
Dinshunoslar turli ilm-fan soxalari vakillari bulib, dinlarni uzlari mansub bulgan ilm yunalishi nuktai nazaridan urganib, turlicha tasniflaganlar. SHuning uchun bu tasniflar urtasida ba’zi tafovutlar bulishi tabiiy. Masalan, din tarixi bilan shugullanuvchi olimlar dinlarning yuzaga kelish tarixiga kura davriy jiuatdan tasniflaganlar. Boshka bir gurux olimlar dinlarni paido bulgan va tarkalgan mintatsalariga kura tasniflaganlar. Ayrim dinshunoslar diniy mavzusiga kura dinlarni tasniflaganlar. Bunday tasnif dinshunoslikda eng kup tarkalgan. CHunki, u tulaligicha dinshunoslik faniga asoslanadi. Boshka fanlar esa, dinlarning fakat muayyan kirrasinigina urganish bilan cheklanadi.

«Tarix al-adyon» asarida tasniflar ikkita katta guruxga ajratilgan:

1. 
   Tarix, jugrofiya yoki dinshunoslik kabi muayyan fan soxasiga tayangan xolis-ilmiy tasniflar.
   
2. 
   Muayyan fan soxasi bilan boglanmagan noilmiy tasniflar.
   

Dinlarning kupligi, firka mazxablar urtasidagi ixtilof-nizolarni nazarda tutgan xolda dinshunoslar dinlarni muayyan ilmiy tasniflarni ishlab chikishga majbur buldilar. Bu jarayonda dunyo dinlari tobora tarkalib bormokda. Mazkur tasnif dinlarning diniy-e’tikodiy jixatdan uzaro farkdi alokasi va diniy asoslariga kura, shuningdek, ularning uzaro ta’siri va koldirgan unsurlari omillarini munosabatini ifoda etuvchi ilmiy tasnifdir.

Dinlarning ilmiy tasniflari dinshunoslarning xar xil ilmiy moyilliklari va dinlar tarixi borasida kullagan uslublariga kura bir- biridan fark kiladi.
Ba’zi dinshunoslar tarix fanidan ta’sirlanib, dinlarni tarixiy jixatdan tasniflaganlar. Boshka bir gurux olimlar jugrofiy nuktai nazardan yondashib, dinlarni ular paydo bulib, tarkalgan va dunyoning turli mintakalariga kuchib borish xarakatlarini tadkik etganlar.
Ba’zi dinshunoslar mazkur tarixiy va jugrofiy tasniflarning xam ilmiy asoslarini e’tirof etgan xolda dinlarni diniy mavzusiga kura tasniflagan. Bunday tasnif dinlarning diniy tushuncha yoki omillariga asoslanadi. Dinshunoslar urtasida ayniksa keng tarkalgan bunday tasnif dinning mavjudligini ikkinchi darajaga kuyadigan kandaydir begona soxaga emas, balki asl xakikiy dinshunoslik faniga asoslangan.

4.