O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti sh. A. Do‘stmuhamedova, X. A. Tillashayxova

Ijtimoiy statuslarning turlari: 
1)  tug‘ilgan  va  tegishli  status  –  tug‘ilgan  avtomatik  ravishda  bir  kishi 
tomonidan  sotib  olinadi  va  harakat  va  inson  intilishlari  (millati,  jinsi,  irqi,  shoh 
oilasi  a’zoligi  va  hokazo,  shuningdek  qarindoshlik  tizimi  holati  bog‘liq  emas 
bo‘lgan – o‘g‘li, qizi, ukasi, singlisi.); 
2)  tegishli    lekin  tug‘ma  emas,  (qaynona,  qaynota,  qayni  opasi,  qayni  akasi  va 
boshqalar)  tufayli  shaxsning  shaxsiy  irodasi  bilan  emas,  balki  muayyan  holatlar 
tufayli olinadi; 
3)  erishilgan  status-turli  ijtimoiy  guruhlar  yordamida  insonning  harakatlari  orqali 
erishiladi. Erishilgan holatlar aniqlangan holatlarga bo‘linadi: 
 
a) lavozim (masalan, direktor, menejer); 
b) unvon (general, xalq artisti, faxriy o‘qituvchi va boshqalar); 
v) ilmiy daraja (fan doktori, professor); 
d) professional a’zolik (O‘zbekiston xalq artisti yoki faxriy sport ustasi); 
4) asosiy status -(tug‘ilgan, tegishli, erishilgan, shaxsiy); 
5) asosiy bo‘lmagan qisqa muddatli vaziyatlar tufayli shartli statuslar yo‘lovchilar, 
bemor, guvoh, tomoshabin) 
Biror  kishi  ijtimoiy  statusidan  yoki  bir  nechta  statusidan  butunlay  mahrum 
bo‘lolmaydi, agar u ulardan birini tark etsa, u albatta boshqasida bo‘ladi. 
Har bir inson turli guruhlarga (direktor (lavozim bo‘yicha), er (xotin uchun), 
ota (bolalar uchun), o‘g‘il (ota-onalar uchun) va boshqalar bilan bog‘liq bir nechta 
statusga  ega. Ushbu  holatlar  teng  emas. Asosiy  ijtimoiy  status  odatda  lavozim  va 
kasbga  asoslangan  jamiyatdagi  pozitsiyadir.  Ushbu  status  tufayli  odatda  boylik 
obro‘ – e’tibor va kuch kabi insonning "qiymati resurslari" aniqlanadi. 
Insonning  asl  statusi  jamiyatdagi  baholanishiga  ta’sir  qiladi.  Ko‘p  jihatdan 
uning 
keyingi 
xatti-harakatlarini 
belgilaydigan 
dunyo 
nuqtai 
nazarini 
shakllantiradi. 
Turli 
xil 
asl 
ijtimoiy 
statusga 
ega 
bo‘lgan 
odamlar 
ijtimoiylashuvning tengsiz shartlariga ega. 
Ijtimoiy  holatlar  kiyim-kechak,  odob-axloq,  shuningdek,  qiymat  yo‘nalishlarida, 
motivlarida aks ettirilgan. 
Ijtimoiy  status  ko‘tarilishi  yoki  kamayishi  mumkin,  bu  esa  xatti-
harakatlarning  yetarli  o‘zgarishini  nazarda  tutadi.  Agar  bunday  bo‘lmasa, 
shaxslararo ziddiyat yuzaga keladi.