O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomli toshkent davlat pedagogika universiteti sh. A. Do‘stmuhamedova, X. A. Tillashayxova

Kichik maktab yoshidagi bolalarda intellektual va axloqiy hislar, o‘rtoqlik, 
do‘stlik hislari katta o‘rin ola boshlaydi. Vatanparvarlik, vijdoniy burch hissi 
va shu kabi hislar paydo bo‘ladi va rivojlanadi. 
Axloqiy  hislarning  rivojlanishiga  jamoaviy  ishlar,  o‘qish  mazmuni,  turli  jamoat 
tashkilotlari  va  shubhasiz  o‘qituvchining  shaxsiy  namunasi  ta’sir  ko‘rsatadi. 
O‘qishning  boshida  aynan  shu  o‘qituvchi  shaxsi  kichik  maktab  yoshidagi 
o‘quvchining juda ko‘p axloqiy hislarining rivojlanishini belgilab beradi. Birinchi 
vaqtlarda  o‘quvchi  sinf  jamoasi  bilan  o‘qituvchisi  orqaligina  bog‘langan  bo‘ladi. 
O‘qituvchi  bola  uchun  barcha  diqqat-e’tibori  va  hislari  qaratilingan  markaziy 
figura  bo‘lib  hisoblanadi.  Bilimli,  mahoratli,  bolalarni  sevuvchi  pedagog 
o‘qishning  keyingi  bosqichlarida  ham  o‘quvchilarining  o‘ziga  bo‘lgan  shunday 
munosabatini  saqlab  qoladi.  Lekin  keyinchalik  bu  muhabbat,bog‘liqlik  ustozi  va 
sinf  jamosi,  o‘rtoqlari,  do‘stlari  o‘rtasida  bo‘linadi.  Shunga  qaramasdan 
boshlang‘ich  sinf  o‘quvchisi  uchun  o‘qituvchi  asosiy  avtoritet  hisoblanadi.  U 
o‘qituvchisi  haqida  uyida  jo‘shib  va  hurmat  bilan  gapiradi.  O‘qituvining  ta’siri 

---

113 
 
ostida  asta-sekinlik  bilan  o‘quv,  mehnat  va  o‘yin  faoliyatlarida  har  bir  sinfdoshi 
uchun tashvishlanish, jamoa (kollektivizm) hissi paydo bo‘ladi. Bu esa bolalardagi 
o‘rtoqlik hissining rivojlanishiga zamin bo‘ladi.S Cuhbatdosh emotsional xolatini 
farqlash,  tengdoshlar  orasidagi  tanqidga  ta’sirchanlik  darajasi  ortadi.uh  Bolalar 
o‘qishda past o‘zlashtirayotgan o‘rtoqlariga yordam berishga harakat qiladilar. Bu 
motivlar  shunchalik  chuqur  va  kuchli  bo‘ladiki,  ular  maqsadlariga  erishish  uchun 
juda  ko‘p  qiyinchiliklarni:  o‘zlashtirmayotgan  o‘rtog‘ining  dangasaligi,  o‘zining 
darslarini  tayyorlashga  tezroq  ulgurishi,  ba’zan  esa  hatto  ota-onalarning 
qarshiliklarini  ham  yengishi  kerak.  Bunday  vaziyatlarda  bolada  shakllanayotgan 
ma’suliyat hissi qiyinchiliklarni yengishga va o‘z ishini muvaffaqiyatli bajarishiga 
yordam beradi.  
       Birinchi sinfda o‘quvchi o‘qituvchisinng tanbehlari o‘rtoqlarining oldida yoki 
o‘ziga  yolg‘iz  berilganiga  e’tibor  bermasa,  ikkinchi  sinfda  o‘rtoqlari  oldida 
berilgan  tanbehlardan  uyaladigan  bo‘lib  qolishi  bolaning  o‘zini  jamoa  a’zosi 
sifatida to‘liq his etayotganidan va o‘rtoqlari uni hurmat qilishlarini istayotganidan 
dalolat beradi