O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti fakulteti: “Texnologik ta’lim” Ta’lim

I bob Uzatmalar haqida umumiy ma`lumotlar va friktsion uzatmalar yuzulishi.

1.1 Uzatmalar haqida umumiy ma’lumotlar

Avtomobil’ning normal harakatini ta’minlash uchun g’ildirak tezligini boshqarish va lozim bo’lsa harakat yo’nalishini o’zgartirish zarurati tuziladi. Avtomobilda bu vazifani tishli g’ildiraklardan iborat uzatma tezliklar qutisi bajaraldi. Berilgan harakatni bir-biriga moslash hamda harakatni uzatish turli uzutmalar vositasida amalga oshiriladi.

Uzatmalar:

Energiya manbai bilan mashinaning ish bajaruvchi qismi oralig’ida joylashib , ularni o’zaro bog’lovchi hamda harakatni talab qilinganidek boshqarishga imkon beruvchi mexanizmlar uzatmalar deb ataladi.

Mashinasozlikda mexanikaviy, elektrik pnevmatik va gidravlik uzatmalardan foydalaniladi.

Mexanikaviy uzatmalar ikki turga bo’linadi:

1. 
   Ishqalanish hisobiga ishlaydigan uzatmalar (friktsion va tolali);
   
2. 
   ilashish hisobiga ishlaydigan uzatmalar (tishli, chervyakli, zanjirli).
   

Demak, mexanikaviy uzatmalarni tashkil etuvchi asosiy detallar o’zaro tegib turadi yoki egiluvchan zveno (tasma, zanjir) orqali.

Bundan tashqari mexanikaviy uzatmalar vallarning o’zaro joylashuviga qarab: parallel, kesishgan va ayqash valli turlarga uzatish sonining o’zgarishiga qarab esa uzatish soni o’zgarmas, pog’onali o’zgaruvchi va pog’onasiz o’zgaruvchi xillarga bo’linadi.

Ishqalanish hisobiga ishlovchi uzatmalarning asosiy detallari (g’ildirak, shkiv va shu kabilar) silliq sirtga, ilashish hisobiga ishlaydigan uzatmalarning asosiy detallari (tishli g’ildirak, chervyak va shu kabilar) esa katta burovchi momentninng uzatilishini ta’minlaydigan tishlarga ega bo’ladi.

Uzatmalarga energiya manbaidan energiyani bevosita qabul qilib oluvchi val etaklovchi val deb, bu valldan energiyani qabul qilib, ish bajaruvchi qismga uzatuvchi vall esa bog’lanuvchi vall deb ataladi.

Agar uzatma bir necha pog’onali bo’lsa, har bir pog’onaning enargiya manbai tomonidan birinchi vali ikkinchi valga nisbatan etaklovchi, ikkinchi val esa shu pog’onadagi etaklanuvchi vall bo’ladi.

Uzatmalar loyixalash uchun vallardagi quvvat, aylanishlar tezligi berilgan bo’lishi kerak.

Hisoblash ishlari f.i.k. – ni topishdan boshlanadi.

  ^N2

N₁